Саха сирэ уонна космонавтика

Муус устар 12 күнүгэр Космонавтика күнэ бэлиэтэнэр.

Саха Сирэ уонна космонавтика
Сири-халлааны бүгүн туох сэргэхситтэ,
Сирэйи-хараҕы үөрүүнэн чэмэлиттэ?
Ыраас күн да бу курдук чаҕылыппат,
Ырыа-тойук да маннык сатарбат.
Киһи космос куйаарыгар көттө,
Киһи аатын үрдэтэн эргийэн кэллэ!
Эҕэрдэ, эйиэхэ биир дойдулаахпар,
Эр сүрэхтээхпэр, албан ааттаахпар!

Итинник диэн суруйбут «Эйиэхэ эҕэрдэ» диэн хоһоонугар поэт Сергей Васильев-Борогонскай 1961 сыл муус устар 12 күнүгэр — сэбиэскэй лүөччүк-космонавт Юрий Гагарин сири эргийэн кэлбит үөрүүлээх түгэнигэр. Саха элбэх суруйааччыта бэлиэ түгэни уруйдаан хоһуйбут. Ол курдук, Альберт Бүлүүйскэй 1961 сыл муус устар 25 күнүгэр «Ленинскэй знамя» хаһыакка «Киһи көттө!» диэн бэртээхэй хоһоонун бэчээттэппит.

Оттон «Эдэр коммунист» 1961 сыл муус устар 16 күнүнээҕи нүөмэригэр Гагарин ситиһиитин кэпсииллэригэр Степан Тимофеев хоһоонунан киэргэппиттэр.

Саха Сирин космонавтиканы кытта аҥаардас айымньылар эрэ ситимнээбэттэр. Холобура, Юрий Гагарин 1968 сыллаахха Таатта Баайаҕатын V кылаастарыгар хоруйдаан суруйбут.

1961 с. Ю.А. Гагарин “Восток” космическай хараабылынан халлаан куйаарыгар көтөрүгэр, космостан сигналларын Ньурбаттан төрүттээх Александр Григорьевич Тимофеев тута олорбута. Ону туоһулуур сурук үлэтин киниискэтигэр баар – “За успешное обслуживание первого в мире полета советского человека на корабле спутника “Восток”, объявлена благодарность и денежняя премия”. Онтон 1965 с. Александр Григорьевич “ССРС Бочуоттаах радиһа” үрдүк ааты ылбыта. Киниэхэ анаан 2021 с. Ньурбатааҕы норуоттар доҕордоһууларын түмэлигэр инсталляция оҥорбуттара.

Гагарин ийэтэ Анна Тимофеевнаҕа аналлаах пааматынньык 2001 сыллаахха Смоленскай уобалас Гагарин куоратыгар аһыллыбыта. Бу өйдөбүнньүгү туруоруу идиэйэтин этээччи, оҥорорго көҕүлээччи – СӨ бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев. Скульптура ааптара — саха худуоһунньуга, Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Эдуард Пахомов.

Саха Сиригэр Космонавтика уонна авиация мусуойа Уус Алдан Дүпсүнүгэр баар. Авиатехническай училищены бүтэрбит, кэлин география учуутала буолбут Иван Данилович Жирков тэрийбитэ. 1974 сыллаахха таҥара дьиэтин иһигэр аһыллыбыта. 1999 сылтан бу түмэл АМКОС (Ассоциации музеев космонавтики России) чилиэнэ. Билигин мусуой 25 салаалаах, 7 000 кэриҥэ экспонаттаах.

Дьокуускай биир улахан уокуруга Ю.А. Гагарин аатын сүгэр. 1992 сыллаахха Гагарин болуоссатыгар бастакы космонавт бүүһүн туруорбуттара. 2020 сыл күһүнүгэр Гагарин аатынан култуура уонна аныгы ускуусутуба киинэ саҥа дьиэҕэ көспүтэ.

Юрий Гагарин космоска көппүтэ 55 сылыгар «Гагарин планетата» диэн норуот оҥоһугун Бүтүн Арассыыйатааҕы быыстапкатыгар саха маастардара кыбытык тигиинэн арт-бырайыак оҥорбуттара. Бу сиэдэрэй үлэлэрин Германия Эрфурт куоратыгар улахан быыстапкаҕа көрдөрбүттэрэ. Ол иннинэ 2011 с. Анна Зверева эмиэ кыттан турар.

Гагарин кэнниттэн иккис нүөмэрдээх космонавт Герман Титов Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыта. Кини аатын Дьокуускай биир уулуссата сүгэр уонна 2020 сыл балаҕан ыйыгар бүүһүн туруорбуттара.

Арассыыйа Геройа, космонавт Олег Кононенко саха хомуһун куйаарга илдьэ тахсыбыта. Оонньуурун спутник нөҥүө көрбүппүт. Кини үһүс космическай экспедициятыгар бэйэтин кытта саха норуотун айар тылын аҕатын Өксөкүлээх Өлөксөй кинигэтин илдьэ барбыта уонна “Хомус” хоһоонун аахпыта. 192 суукка устата куйаарга сылдьыбыт хомус билигин Дьокуускайга Хомус түмэлигэр хараллан сытар.

Космонавт 2016 сыллаахха Ытык Күөлгэ ыһыахха кэлэ сылдьыбыта

И. А. Аргунов аатынан киин библиотека үлэһиттэрэ Олег Дмитриевич Кононенконы кытта
Онон, бу курдук Саха сирэ уонна космонавтика быстыспат ситимнээхтэр.