1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (No Ratings Yet)
Загрузка...
53 views

Маркова Анна Яковлевна

Ис дууһатын иэйиитэ

Киһи олоҕун бэйэтэ киэргэтэр, үлэтинэн, дьарыгынан. Мин тыыл, үлэ, СР бочуоттаах бэтэрээнэ, норуот маастара Анна Яковлевна Постникова-Маркова туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Оҕо сааһа сэрии кэмигэр ааспыта. Ол кэмҥэ аас-туор олох бары кыһалҕатын Уус Таатта олохтоохторо иистэнньэҥ ийэтэ Анна Иннокентьевна, мас ууһа дьоҕурдаах аҕата Яков Тимофеевич Постниковтар быһааран олорбуттара. Кини оонньооботох оҕо сааһа төһө а ыарахан буоллар, үгүһү билбитэ-көрбүтэ түмүллэн, саха былыргы дьарыгын, ииһин-күүһүн өйүгэр-санаатыгар иҥэринэн, ийэтин-аҕатын иитиитинэн удьуорун утумун салҕаата.

Быйыл көрсөн: “85 сааспар үчүгэйдик үлэлээбит, оҕолорбун улаатыннарбыт сирбэр бэйэм оҥоһуктарым, удьуорбун утумнуур кыыһым Оксана Прокопьевна оҥоһуктарын быыстапкатын тэрийиэхпин баҕарабын, онно көмөлөс” – диэн этии киллэрэн үөрдүбүтэ.

Анна Яковлевна Игидэйгэ библиотекарынан үлэлээн пенсияҕа тахсан баран, Госстрахха үлэлиэм этэ диэн үлэтин миэхэ туттарбыта. Кини библиотекарь быһыытынан айымньылаахтык үлэлээбитэ, үгүс ситиһиилэммитэ. Ол курдук, 11 төгүл библиотекардар куоталаһыыларыгар 1-2 миэстэлэри ылбыта, икки төгүл культура үлэһиттэрин съезтэригэр, республика дьахталларын конференцияларыгар делегатынан талыллыбыта. Ону тэҥэ нэһилиэе общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттара. Түөрт ыҥырыыга нэһилиэк Сэбиэтин депутатынан, кэккэ сылларга дьахтар сэбиэтин, төрөппүт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, зона начальнигынан, киин штаб чилиэнинэн уо.д.а. талыллан үлэлээбитэ. Дьэ, аны кин норуот маастарын быһыытынан үлэтин сырдатыым.

Анна Яковлевна икки кыыстаах – Саргылаана уонна Оксана. Кинилэри таһынан кэргэнэ, оҕолоро кыраларыгар өлбүт убайа Петр Яковлевич биэс оҕото кини көрүүтүгэр киирбиттэрэ. Онно эбии аймахтара П. Г. Марков кэргэнэ Анна Петровна эмиэ оҕолоро кыраларыар өлөн, кини 7 оҕотоун таҥаһын-сабын бэриирэ кини дьарыгар буолбута. Кини түүлээхтэн талбыт таҥаһы тигэрэ. Оҕолор оскуолаҕа кэтэр таҥастарын барытын бэйэтэ тигэн кэтэрдэрэ.  Оҕолоро билигин: “Ийэбит иистэнэр массыынатын тыаһын истэ сытан утуйар этибит”, — диэн истиҥник ахталлар. Пенсияҕа тахсан баран, оҕолор соҕуруунан, Дьокуускайынан үөрэнэ тарҕаспыттарын кэннэ, били үлэлии сылдьан, сахалыы сурунаалларга, кинигэлэргэ көрбүт оҥоһуктарын үтүгүннэрэн, иистэнэр буолан барбыта. Бастакы оҥоһуктара дьыбаан, орон сабыылара, дьыбаан сыттыгын хаалара этэ. Кини нэһилиэккэ бастакынан дьиэтин сахалыы оһуорунан, саахыматынан киэргэппитэ. Онтон ат симэҕин, оҕуруолаах үтүлүктэри, сукуна этэрбэстэри, андаатар, оҕо мутон бэргэһэтин көтүэн, мутон саҕынньахтары, волейбол мээчигин көтүрэн, суумка уо.д.а. тигитэлээбитэ.

Дьүөгэтэ, эмиэ иискэ норуот маастара Кулаковская Агафья Петровна тикпит көбүөрүн көрөн,  кустук араас өҥүнэн оонньуур 1000 харахтаах көбүөрү тикпит,  көрбүтү эрэ сөхтөрбүтэ.

Мантан аллараа «Таатталар төрүт дьарыкка» альбом-кинигэҕэ киирбит ахтыытыттан  билиһиннэриэхпин баҕарабын:

«Мин 1995 с. «Кыайыы» уорданын аппликациянан тигэммин олохтоох музейга  бэлэхтээбитим. Дьокуускай куоракка олорон, пенсионердар сэбиэттэригэр «Оһуохай» обществоҕа  чилиэнинэн киирбитим. А. Е Кулаковскай аатынан культуура киинигэр баар

«Симэх» галерея республикатааҕы быыстапкатыгар элбэхтик кыттыбытым. Эмбилиэмэ  конкурсугар кыттаммын маҥнайгы миэстэни ылбытым.  Бу оҥоһугум  Дьокуускай куорат  пенсионердарын сэбиэтин эмбилиэмэтэ буолбута. Хас да төгүл улуустааҕы уонна  республикатааҕы быыстапкаларга кыттыбытым. Дэбдиргэҕэ «Дьүөгэ» кулууп тэрийиитинэн киин библиотека директора П. С. Колесова, улуус дьаһалтатын дьиэ-кэргэн дьыалатыгар отделын сэбиэдиссэйэ М. М. Аммосова, быыстапкалары  көрөр кэмитиэт  салайааччыта И. И. Элякова кыттыылаах улахан быыстапкам  тэриллибитэ. Онно истиҥ-иһирэх ахтыылар ы оҥорбуттара. Быыстапканы көрбүт үгүс көрөөччү  махтала миигин  астыннарбыта, өссө элбэҕи оҥорорго күүс-уох укпута. Онон  дойдум дьонун көмөлөрүнэн маастар үрдүк аатын ылан, үйэм тухары сыраласпыт идэм таах хаалбата.

Билигин сааһырдым диэн олорон хаалбакка сахалыы таҥастары, сылгы кылынан, сиэлинэн  дэйбиирдэри  оҥоробун, оҕолорбор-сиэннэрбэр күүс-көмө буола олоробун.

2010 с. олохтоох музей сэбиэдиссэйэ А. П. Варламова сүбэтинэн сайын устата дьиэбэр «Дьиэтээҕи музей» тэрийбиппит. Онно күн аайы маастар-кылаастары ыытан, олохтоохтору  иис муударастарыгар үөрэппиппин,  уһуйбуппун олус биһирээбиттэрэ, ис сүрэхтэриттэн махтаммыттара».

Анна Яковлевна хас биирдии оҥоһуга кини бэйэтэ айан таһаарбыт айымньыта, ис дууһатын иэйиитэ. Дьүһүнү сатаан дьүөрэлиир дьоҕурдаах, таҥас хаачыстыбатын таба туһанан, олус үчүгэйдик ыпсаран тигэр уратылаах. Панноларын үгүстүк толкуйдаан, элбэх кинигэни, сурунаалы хасыһан тигэр буолан дириҥ ис хоһоонноохтор. Биир сырыыга  панно тигэригэр мин библиотекабар үгүстүк сылдьыбыта, элбэх ойууну талбыппыт . Улуу Кыайыы 60 сылын көрсө Кыайыы орденын оҥороругар кини саныырыгар сөп түбэһэр орден көстөн биэрбэккэ эрэйдээбитэ.  Биир сырыыга сэрии толоонун, кыайыынан эргиллиини, эйэлээх олоҕу уонна ветераннары чиэстээһини көрдөрөр ойуулары көрдөөн, элбэх кинигэни, сурунаалы хаспыппыт, аҕыйах ойууну ылла. Онтон биирдэ кэлбитигэр «Кэскил» хаһыаттан сэрии бэтэрээнэ сиэнинээн пааматынньык таһыгар турар хаартыскатын көрдөрбүппэр үөрдэ аҕай, илдьэ барда. Кэлин Баай Байанайы оҥороору толкуйдуу сылдьабын диэн киирэн, кинигэ, сурунаал көрбүтэ уонна Дьокуускайга олорон тикпит этэ.

Быйыл балаҕан ыйыгар Игидэйгэ норуот маастара А. Я. Маркова үбүлүөйүгэр анаан  «Кырадаһын кустуга быыстапката аһыллан, икки күн устата үлэлээтэ. Оннооскуола оҕолоро, нэһилиэк олохтоохторо сырыттылар. Оскуола оҕолоругар Анна Яковлевна олоҕун сырдаттым уонна оҥоһуктары  кэпсээтим. Ветеран учуутал Оксана Прокопьевна  кылынан, туоһунан, оҕуруонан, тириинэн, сукунанан онорбут аныгылыы стиллээх оҥоһуктара улахан болҕомтону ылла. Маннык кэрэни айар киһибитигэр А. Я. Марковаҕа нэһилиэк баһылыга Н. Н. Сивцев «Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах гражданина», улуус культураҕа управлениетыттан «Кустук» оҕо театрын салайааччыта  Т. И. Захарова  «СР культураҕа уонна духуобунаска сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлэри туттардылар, оҕо библиотекатын сэбиэдиссэйэ А. Д. Большакова эҕэрдэ бастыҥын анаата. Сценаҕа кэргэннии Марковтар ырыаларын үгүстүк доҕуһуоллаабыт культура бэтэрээнэ К. И. Егорова, В. Ф. Марков, У. Г. Захарова истиҥ-иһирэх ырыаларынан эҕэрдэлээтилэр.

Аны алтынньы саҥатыгар А. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр балта Вера Ивановна Аянитова, кыыһа Оксана Прокопьевна Хоютанова оҥоһуктарын кытта А. Я. Маркова оҥоһуктарын быыстапката киэҥ саалаҕа тилэри  тардыллан, хас да күн устата дьон-эргэ көрүүтүгэр турда.  Быыстапка аһыллыытын  кэргэнэ Прокопий Алексеевич Марков балта Ем. Ярославскай аатынан музей культурнай-үөрэтэр отделын сэбиэдиссэйэ Максимова Октябрина Петровна салайан ыытта.  Сиэн уол Проня  Клавдия уонна Герман Хатылаевтар салайар «Тэтим» оҕо фольклорнай ансаамбылыгар кыра эрдэҕиттэн сылдьар. Онон Хатылаевтар кэлэн, быыстапка аһыллыытын сахалыы ырыанан, дьүһүйуүүнэн киэргэттилэр. А. Я. Маркова бу ансаамбыл оҕолорун көстүүмнэрин тигиигэ үгүстүк күүс-көмө буолар.

Быыстапкаҕа Тааттаттан төрүттээх куорат олохтоохторо, библиотека эйгэтигэр бииргэ үлэлээбит коллегалара, тэрилтэлэр үлэһиттэрэ, араас түмсүүлэр кыттыылаахтара кэлэн кыттыыны ыллылар, элбэх киһи тоҕуоруһа мустан, көрөн-истэн дуоһуйан барда. Онтон А. Я. Маркова Игидэйгэ уонна Дьокуускайга тэриллибит тэрээһиннэргэ бэйэтин кытта балтын уонна кыыһын дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрбитин, онон утума салҕанарын туһунан улаханнык астынын кэпсиир.

А. Я. Маркова 1957 с. Москаваҕа ыытыллыбыт Саха литературатын уонна искусствотын  күннэригэр кыттыыны ылбыта. Кини Л. Н. Турнин тэрийбит хомусчуттарын ансаамбылыгар оонньообута. «Улуу хомусчут Лука Турнин 90 сыллаах үбүлүөйүн Тыараһа нэһилиэгэр, Ытык-Күөлгэ, Дьокуускайга киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтээбиттэрэ. Онно биһигини бэрт үчүгэйдик чиэстээбиттэрэ. 2011 с. от ыйын 23-28 күннэригэр ыытыллыбыт «Хомус в культурном  пространстве мира » VII-с  норуоттар икки ардыларынааҕы конгресс-фестиваль чэрчитинэн ыытыллыбыт хомуска Гиннес  рекордун олохтооһуҥҥа кыттыбыппынан киэн туттабын», — диэнүөрэ-көтө ахтар Анна Яковлевна. Кини итини тэҥэ ииһин-күүһүн ырытан кэпсээтэ, чаппараах кимиэхэ анаммытын, туох суолталааҕын, үс уол сиэнигэр ат симэҕин толору комплегын тигэр былааннааҕын,  билигин лэпсэтин эрэ тикпитин, сиэннэрэ Аня, Сахаайа сэмээр тигэн эрэллэрин туһунан кэпсээтэ. Саха норуота харысхал күүһүгэр итэҕэйэрин быһыытынан, хас биирдии хаһаайка дьиэтигэр тиктэригэр сүбэлээтэ. «Ииһэ суох олох суох, иис буолар, дьахтар аймах сүрүн дьарыга»,-диэн санаатын үллэһиннэ.

Ити крдук, А. Я. Маркова үбүлүөйүгэр сөп түбэһиннэрэн, улахан тэрээһини тэрийэн, дьону-сэргэни сэргэхситтэ. Киниттэн элбэххэ үөрэниэххэ сөп, маннык дьаныардаах чулуу үлэһит киһи биһиэхэ өрүү холобур буола сылдьыаҕа.

 

Ф. В. Заболоцкая  СР культуратын туйгуна

27.10.2015 с.