1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (2 votes, average: 5,00 out of 5)
Загрузка...
186 views

2025 сыл ытык-бэлиэ күннэрэ

Игидэй нэһилиэгэ

Үүммүт 2025 сыл Россияҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи сылынан онтон  Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр — Ийэ дойдуну көмүскээччи сылынан биллэрилиннэ.

2025 сылга Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылын бэлиэтиэхпит.

  

Тохсунньу

Иванов Афанасий Константинович төрөөбүтэ 90 сыла

(1935-2000 сс.)

1987-1990 сс. Игидэй нэһилиэгин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна

1935 сыллаахха тохсунньу 23 күнүгэр Игидэй нэһилиэгэр колхозтаах бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата Иванов Константин Яковлевич элбэх сыл устата колхозка председателинэн, сельпо председателинэн, түүлээх тутааччынан, продавеһынан үлэлээбитэ, сэттэ кылаас үөрэхтээх, партия чилиэнэ этэ.

Ийэтэ Сыромятникова Анна Егоровна колхозка ыанньыксытынан, кэнники сельпоҕа быстах үлэлэргэ үлэлээбитэ, 5 оҕо ийэтэ этэ. Кини Игидэй нэһилиэгин бастакы комсомолецтарыттан биирдэстэрэ.

Игидэй 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран, Ытык Күөл орто оскуолатыгар үөрэммитэ. Армияҕа 3 сыл сулууспалаабыта, ол кэнниттэн дойдутугар колхозка, сельпоҕа үлэлээбитэ уонна 1959 сыллаахха Омскай куоракка тыа хаһаайыстыбатын институтугар үөрэххэ киирбитэ, 1964 с. бүтэрбитэ. 1965 с. биология, география учууталын курсун СГУ-га бүтэрэн 1965 с. Игидэй орто оскуолатыгар химия, биология учууталынан үлэлээбитэ.

1976 с. Хабаровскайдааҕы пединституту биохимическай факультетын бүтэрэн химия учууталын идэтин ылбыта. 1976-1977сс. Чымынаайы оскуолатыгар директорынан анаммыта, онно 10 сыл устата директорынан үлэлээн баран 1987 с. Игидэй орто оскуолатыгар олунньу 8 күнүгэр ананан кэлбитэ. Онтон сайыныгар 1987 с. бэс ыйын 22 күнүгэр сельсовет председателинэн талыллан үлэлээбитэ.

Учуутал уонна директор быһыытынан үлэлиир кэмигэр үс төгүл социолистическай куоталаһыы кыайыылаҕа, норуот үөрэҕириитин туйгуна бэлиэнэн, үөрэх министерствотыттан 5 төгүл Бочуотунай грамотанан, Саха АССР Верховнай Советын Перезидиумун Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.

«Нэһилиэги салайбыт тоҕус тойоттор» (Дэбдиргэ, 2023 с.) кинигэттэн ылылынна.

 

Олунньу

Максимов Прокопий Андреевич төрөөбүтэ 95 сыла

(1930-1984 сс.).

«Үлэ Кыһыл Знамята» орден кавалера, тыыл, үлэ ветерана

 

1930 сыллаахха олунньу 11 күнүгэр  Чурапчы оройуонугар Бөлөнүүскэй (билиҥҥитэ Кытаанах нэһилиэгэ) Барахсанов Ион уонна Евдокия Васильевна диэн ыалга төрөөбүтэ.

Аҕата өлбүтүн кэннэ 1934 сыллаахха ийэтэ Максимов Андрей Ивановичка кэргэн тахсан Игидэйгэ кэлбитэ.1939 сыллаахха Игидэй ситэтэ суох орто оскуолатыгар үөрэнэн 7 кылааһы бүтэрбитэ. Салгыы үөрэнэр усулуобуйата суох буолан, дьиэ кэргэн иитэр-аһатар киһитэ аҕалара Андрей Иванович хараҕа суох буолан колхуоска үлэлии барарга күһэллибитэ. Аҕа дойду сэриитин ыар охсуута, сэриигэ барбыт дьоннорун оннугар колхуос үлэтэ оҕолор намчы санныларыгар эмиэ сүктэриллибитэ.

Бу сорук Прокопий иннигэр эмиэ тирэммитэ. Кини оҕо эрдэҕиттэн сүрдээх сүрэхтээх, толорумтуо, аҕа саастаах дьоннору ытыктыы үөрэммитэ. Дьэ мантан саҕаламмыта уол оҕо киһи хара буолара. Кини дьону түмэр, салайар талаана, дьоҕура биллэн, кинини колхуоска, кэлин совхозка хонуу, сүөһү биригэдьииринэн анаммыта.

Прокопий Андреевич киһи быһыытынан холку көрүҥнээҕэ, үтүө майгылаах, олус тахсыылаах, ылыннарыылаах тыллаах салайааччы этэ. Ханна ыарахан үөскүүр да онно бэйэтэ кыттарын сөбүлүүрэ, үлэтин тэрийэрэ, салайара, хонтуруоллуура, ол бэйэтэ кыттарын нэһилиэгэ кинини сөбүлүүрэ, ытыктыыллара, үчүгэй үлэнэн хардарарга кыһаллаллара.

Прокопий Андреевич холкуос, совхоз отделенията экономическай өртүнэн бөҕөргүүрүгэр, общественнай сүөһүттэн үүтү, төрүөҕү ылыыга сүрүн төһүүнэн биирдии үлэһит таһаарыылаах үлэтэ буоларын куруук өйдүүрэ, ону Уолба управляющайынан, приемщигынан (4 сыл) общественнай сүөһү биригэдьииринэн үлэлиир сылларыгар дьон тустаах үлэлэрин таһаарыылаахтык, эппиэтинэстээхтик толорууларын ситиһэрэ.

Прокопий Андреевич нэһилиэгин дьоннорун айылҕаҕа сылдьалларын бултуулларын көҕүлүүрэ, тэрийэрэ. Улахан булт бириэмэтигэр коллективнай бултааһыҥҥа салайааччынан биллэрэ.Дьэ, ол иһин дьон-булчут киһиэхэ өрүү тардыһара. Прокопий Андреевич биир ыалдьар, сөбүлүүр боппуруоһунан ат сүүрдүүтэ буолара. Маны нэһилиэгэр, оройуонугар, атын да сирдэргэ, республикаҕа тиийэ ирдээн туран сылдьара, кэрэхсиирэ, бэйэтин нэһилиэгин, оройуонун аттарыгар улаханнык ыалдьара, сүбэ-ама буолара. Бу олус интэриэһиргиир, таптыыр көрүҥэ ат сүүрдүүтэ спорт биир боччумнаах көрүҥэ буоларын улаханнык сыаналыыра.

Прокопий Андреевич нэһилиэк депутатын, старшай биригэдьиир  быһыытынан эҥкилэ суох үлэлээн оройуон, нэһилиэк экономическай, социальнай сайдыытыгар биллэр-көстөр кылааты киллэрбитэ.

Прокопий Андреевич Аҕа дойду сэриитин сылларыгар таһаарыылаах үлэтин иһин 15 саастаах уол улахан дьону кытта тэҥҥэ «1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» медалынан наҕараадаланар дьолго тиксибитэ. Бу үрдүк наҕарааданы кини 1945 сыл бэс ыйын 21 күнүгэр туппута. Онтон кэлиҥҥи таһаарыылаах үлэтэ Правительствонан үрдүктүк сыаналанан 1973 сыл балаҕан ыйын 20 күнүгэр «Үлэ Кыһыл Знамята» орденынан бэлиэтэммитэ. Бу кыра үөрэхтээх, боростуой  саха киһитин үлэтин олус улаханнык сыаналааһын буолар. Онтон «Улуу Кыайыы 30 сыла» диэн юбилейнай медалынан, Бүтүн союзтааҕы тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатын путевкатынан, сэмэй үлэтэ бэлиэтэммитэ. Оройуон салалтатын махтал суруктара, Бочуотунай грамоталара кини үлэтин өссө чиҥэтэн кэрэһэлииллэр.

Прокопий Андреевич улахан дьиэ кэргэн бас-көс кыһамньылаах аҕата, оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ иитэр үтүө үгэстээх дьоһун аҕа этэ.

Кини таптыыр кэргэнин кытта Анастасия Ниловналыын 33 сыл эйэ дэмнээхтик, бэйэлэрин истиҥник санаһан, убаастаһан олорбуттара, оҕолорун ииппиттэрэ.

Прокопий Андреевич ыарахан да ыарыыга сырыттар үлэтин ыһыктыбакка дьонун-сэргэтин, дьиэ кэргэттэрин туһугар диэн олорбута, үлэлээбитэ. Ыар ыарыыттан 1983 сыллаахха ахсынньыга орто дойдуттан өлөн туораабыта.

Прокопий Андреевич олорботох олоҕун, үлэтин кини оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салҕыыллар.

Ахтыыны суруйда тыыл, үлэ ветерана

Анастасия Гаврильевна Аргунова

02.12.2004 с.

Лопатин Николай Ильич төрөөбүтэ 80 сыла

 (1945 – 2015 сс.)

СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Саха Азия оҕолоро» фонда стипендиата, краевед, Игидэй орто оскуолатын директора, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.

1945 с. олунньу 12 күнүгэр Игидэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Лопатин Илья Николаевич Аҕа Дойду сэриитин кыттыылааҕа.  Николай Ильч Игидэй сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, салгыы 1960 с. Чөркөөх оскуолатыгар үөрэммитэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар бастыҥ үөрэнээччи, спортсмен  буолан «Артек» лааҕырга сылдьыбыта.

1963 с. Магадан пединститутугар үөрэнэ сылдьан, ытык иэһин төлөөн Приморьеҕа 1967 сыллаахха сулууспалаабыта.

1972 с. СГУ физико-математическай факультетын физика салаатын бүтэрбитэ. Үлэтин Абый улууһугар Дружина орто оскуолатыгар саҕалаабыта. 1976 с. Игидэй орто оскуолатыгар директорынан ананан кэлэн 9 сыл устата үлэлээбитэ. Кэлин Игидэй орто оскуолатыгар  физика уонна информатика предметтэрин үөрэппитэ. Николай Ильич үрдүк категориялаах учуутал, үөрэх эйгэтигэр 37 сыл үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.  1996 с. «Саха-Азия оҕолоро» фонд стипендиата.

Кэлиҥҥи сылларга төрөөбүт нэһилиэгин историятын, биллиилээх дьоннорун туһунан хасыһан үөрэтэрэ. Ол курдук академик Э. К. Пекарскай олоҕун, үлэлэрин, нэһилиэккэ, улууска, республикаҕа сабыдыалын туһунан биллэр-көстөр үлэлэрдээх.  Игидэй нэһилиэгиттэн Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ кыттыбыт дьоммутун үйэтитэн «Игидэйдэр уоттаах сэрии сылларыгар» кинигэни суруйбута.  Николай Ильич олоҕун барытын үөрэх сайдыытыгар анаабыта. Оскуолабыт үбүлүөйдээх сылыгар «Сырдык санаа кыһата» диэн оскуола историятын,  үөрэх эйгэтигэр үлэлээбит ытык бэтэрээннэрбит, үлэ үөһүгэр сылдьар учууталлар тустарынан кинигэ бэчээттэппитэ. Ону таһынан  «Физика предметин сахалыы үөрэтии программата»  пособие автора.

Николай Ильич төрөөбүт нэһилиэгэ сайдарыгар сүрэхтиин-дууһалыын, өйдүүн-санаалыын ыалдьара, араас таһымнаах мунньахтарга, правительство отчуоттарыгар хайаан да нэһилиэккэ турар сытыы боппуруостары, кыһалҕалары туруорсара, этиилэрин этэрэ.

Людмила Дмитриевна Петровалыын ыал буолан, биэс оҕону төрөтөн, иитэн, үөрэтэн улаатыннарбыттара. Олох киэн аартыгар атааран, ыал оҥортоон, билигин кини аатын ааттатар  дьоһун ыччаттардаах.

Игидэй нэһилиэгин кыраайы үөрэтэр түмэл матырыйаалларыттан ылылынна.

 

Кулун тутар 

Варламова Анна Павловна төрөөбүтэ 75 сыла

(1950-2011 сс.)

Үрдүк категориялаах учуутал, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕэриитин туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, РФ Президенин Гранын хаһаайката, «Барҕарыы» фонда стипендиата, «Таатта улууһун сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэ хаһаайына, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Норуот педагогикатын музейын, «Куолу» араатардар күрэхтэрин төрүттээччи.

1950 сыл кулун тутар 2 күнүгэр Чымнаайы нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1968 с. Ытык Күөл орто оскуолатын бүтэрбитэ. Новосибирскайдааҕы государственнай педагогическай институту бүтэрэн,  история уонна обществознание учууталын идэтин баһылаабыта. 1976 с. Игидэй орто оскуолатыгар ананан үлэлии кэлбитэ. Анна Павловна айылҕаттан айдарыылаах учуутал. Билигин үөрэппит оҕолоро бэйэлэрэ үрдүк категориялаах учуутал буола үүннүлэр. Ыытар уруога, общественнай тэрээһинэ, иитэр-үөрэтэр патриотическай тыыннаах үлэлэрэ-барыта ымпыгар-чымпыгар тиийэ бэлэмнэммит буолара.

1992 с. норуот педагогикатын музейын сөргүтэн, чөлүгэр түһэрэн саҥалыы тэрийбит үйэлэргэ умнуллубат үтүө өҥөлөөх. 1996 с.  «Куолу» араатардар күрэстэрин төрүттээбитэ. Күрэс билигин өрөспүүбүлүкэ таһымнаах, үс тылынан ыытыллар улахан түһүлгэҕэ тиийэ сайынна.

«Игидэй –олоҥхо үөскээбит дойдута» диэн Игидэй сиригэр Улуу Оруоһуттар олорбут сирдэрин-уоттарын үөрэтэр аналлаах турмаршрут тэрийэн үлэлэппитэ. Академик  Э. К. Пекарскай «Саха тылын тылдьытын» Дьиэрэҥнээххэ олорон саҕалаабытын чинчийэн элбэх үлэни ыыппыта.

Анна Павловна краевед быһыытынан Игидэй нэһилиэгин былыргы историятын хасыһара, биллиилээх дьонун туһунан үгүс матырыйаалы хомуйара. Ол түмүгэр «Игидэйдэр уоттаах сэрии сылларыгар»,  «Игидэй нэһилиэгэ», «Амарах аҕа, уһулуччулаах учуутал, талааннаах салайааччы А. С. Кузьмин-аҕа ууһун салҕааччы»,  «Бэкээрискэй-Игидэйгэ»,  «Он памятник себе поставил»,  «Куолуттан куорсун анньынан» , «Тесты по краеведению» кинигэлэри бэчээттэтэн таһаартарбыта.

Анна Павловна Дэбдиргэҕэ учууталынан ананан кэлэн, манна олоҕун аргыһын  Прокопий Павловиһы көрсөн ыал буолан, үс оҕону төрөтөн, Дэбдиргэ биир бастыҥ ыала буолбуттара. Оҕолоро улаатан, үөрэхтэнэн, ыал буолан, билигин кинилэри ааттатар элбэх сиэннэрдээхтэр.

Игидэй нэһилиэгин кыраайы үөрэтэр түмэл матырыйаалларыттан ылылынна.

 

Горбунов Николай Яковлевич төрөөбүтэ 95 сыла

(1930-2008 сс.) 

Тракторист-механик, РСФСР үтүөлээх механизатора,

тыыл, үлэ бэтэрээнэ

Биһиги аҕабыт Николай Яковлевич Горбунов  кулун тутар 7 күнүгэр 1930 сыллаахха төрөөбүтэ. Аҕата Яков Николаевич Горбунов, ийэтэ Марфа Сергеевна (Барашкова) Горбунова. Ийэтэ үс ыйдааҕар өлөн кини Чурапчы улууһун Килэнки Арыылааҕар аҕатын эдьиийигэр уон биир сааһыгар диэри Елизавета Николаева Поповаҕа иитиллибитэ. Онтон сэрии сут сылларыгар үлэһит илии тиийбэт буолан, аҕата Арыылаахтан Тааттаҕа Игидэй нэһилиэгэр «Сардаҥа» холкуоска илдьэ кэлэн холкуоска отчут, онтон кадровай булчут (Лев) Иэп Никифоровка көмөлөөһөччү быһыытынан сылдьан Томпо уонна Алдан улуус сирдэринэн бултаан, ол бултаабыт эттэрин аҕалан колхоз дьонун аһатан Сардаҥа колхозка хоргуйуу тахсыбатаҕа.Ол сэрии сылларыгар күүстээх үлэтин туоһута Сталин мэтээлин 1946 сыллаахха ылбыта.

1946 с. Игидэй 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ, 1952 сыллаахха диэри колхозка араас үлэлэргэ сылдьыбыта. 1952 с. маҥнай Ытык Күөлгэ онтон Дьокуускайга  трактористар куурустарыгар үөрэммитэ. П Алексеев аатынан колхозка тракториһынан үлэлээбитэ. 1975 сыллаахтан  «Таатта» кэлин «Сайдыы» совхозтарга үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Аҕабыт ханнык да үлэттэн толлубат этэ. Трактористыы сылдьан инникилэр кэккэлэригэр сылдьара. Биирдэ  суол олох мөлтөх эрдэҕинэ, күһүн хаар түспүтүн кэннэ от тиэйэ үрэххэ барбыт. Трактора халтарыйан илин көлүөһэтэ тостон хаалбытын иннигэр салааска маһынан оҥорон, отун состорбутунан кэлбитигэр үөлээннээхтэрэ сөхпүтэр этэ. Аҕабыт Ытык-Күөлгэ дьиэ маһын сыарханан илдьэ баран истэҕинэ, туора маһа тостон барыта тохтон хаалбытын, сыарҕатын туора маһын өрөмүөннээн баран соҕотоҕун тиэйэн илдьэн биэрбит этэ. Аҕабыт мындыр өйдөөх таланнаах тракторист этэ. Чахчы бэйэтигэр кыанар, күүстээх-уохтаах үлэттэн толлон турбат этэ. Харбалаахха үлэлии сылдьан Ытык Күөлгэ СПТУ наадатыгар киирэ сылдьан Алексей Иннокентьевич Уваровтыын кини дьонугар эбиэттии тиийдибит. Онно аҕата, ийэтэ миигин хантан сылдьарбын сурастылар онтон туран Ньукулай Хоргунуоп уола эбиккин дии — диэн саҥа аллайда уонна урут уус дьиэтигэр хайдах курдук үлэлээбиттэрин кэпсээтэ. Ньукулай уус кыһатын кыбына сылдьар күүстээх киһи этэ,  онтон эн кыра хара хачаайы эбиккин диэн соһуйда. Ол курдук аҕабыт күүстээх туруу үлэһитин  Ытык Күөл аарыма кырдьаҕаһа ахтан турардаах. Харбалаахха сопхуос дириэктэринэн үлэлээбит Николай Львов биһиги аҕабытын мындыр өйдөөх үлэһит тракторист быһыытынан ахтан турардааҕа. МТС-ка бииргэ үлэлээн сир оҥоһуутугар, окко элбэх үлэни үлэлээбиттэрэ. МТС-ка үлэлиир сылларыгар Таатта улууһун бааһыналарын барыларын кэриэтэ оҥоруутугар бэйэтин сатабылын күүһүн-уоҕун биэрбитэ. Аҕабыт туһунан биирдэ убайбыт Сэмэн Марков маннык ахтан турардаах: «убайым Ньукулай сүрдээх дьирээ киһи, ылыммытын тиһэҕэр тиэрдэр үгэстээҕэ. Миинэ сонуогар тыраахтара сир оҥоро сылдьан хараҕар диэри батыллан хаалбытын оччотооҕу уолаттар хостуу сатаан баран аккаастанан, оройуонҥа көмө тиэхиникэ көрдүү барбыттар. Ньукулай син биир соҕотоҕун хостуу хаалбыт. Ыкса күһүн халлаан хараҥаран аныгыскы сарсыардатыгар техникалаах тиийбиттэрэ тыраахтар онно эрэ сытар үһү. Ньукулай дьирээ киһи ноҕойдоһон туран техникатын хайдах орообутун кэнники ыйыттахха мүчүк эрэ гынара»- диэн Сэмэн убайыттан саллара.

Аҕабыт тракторист-механизатор идэтигэр элбэх киһини угуйан үөрэппитэ, чин билиилээх механизатор этэ. Кэлин дьиэтигэр олордоҕуна механиктар, трактористар, суоппардар кэлэн сүбэ-ама ылан бараллара.  Күнҥэ ортотунан аҕыс тиити суорара онтун ааҕара, суоттуура бу баар курдук. Бу билигин санаатахха, оччолорго техника саҥа кэлиитэ эбит,  биир да сүбэһитэ суох маҥнайгы механизатордар мындыр өйдөрүнэн тугу хайдах сатыылларынан, үлэлээн хамсаан кэллэхтэрэ.

Аҕабыт сайынын механизированнай оттуур звеноҕа оттуура. Биһиги оҕолоро аҕабытын кытта барсан тэҥҥэ оттооччубут. Сарсыарда 5 чаастан үлэ күөстүү оргуйара. Бары барыта уурбут-туппут курдук орун оннугар буолан иһэрэ.Ким да турбат, бары куулаан техника ремоннууллар. Бары аҕам эппитинэн биир киһи курдук сылдьаллар этэ. Аҕабын үлэһиттэрэ убаастыыллара көстөрө.

Аҕабыт Николй Яковлевич Дэбдиргэҕэ пенсияҕа тахсыар дылы трактористаабыта. Бастаан ДТ-75 тракторга, онтон МТЗ-82 трактористаабыта, ол кэннэ механиктаабыта. Пенсияҕа тахсан баран уус, сварщик быһыытынан үлэлээбитэ, көлө сыарҕатын оҥороро фермаҕа. Аҕам кинигэни ааҕарын олуһун диэн сөбүлүүрэ. Сээркээн сэһэнньит этэ. Былыргы үhүйээннэри, номохтору уоhуттан түhэрбэккэ кэпсиирэ.

Николай Яковлевич Социалистическай куоталаһыы кэмнэригэр үчүгэй көрдөрүүтүн иһин оройуон уонна Саха АССР, РСФСР элбэх грамоталарынан,  мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

«Заслуженный маханизатор сельского хозяйства РСФСР» үрдүк ааты ылары ситиспитэ.

«За доблестный труд в ознаменование 100 — летие со дня рождения В. И.Ленина 1870-1970 гг»

«За доблестный труд в ВОВ 1941-1945 гг»

Кыайыы үбүлүөйнэй мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

Үлэтин үрдүктүк сыаналаан Москваҕа ВДНХ, Монголияҕа барар путевканан наҕараадаламмыта.

Ийэбитин Евдокия Еремеевнаны кытта холбоһон,ыал буолан, 8 оҕону төрөтөн дьоһун -мааны ыал буолан олорбуттара. Оҕолорун барытын үөрэхтээх, үлэһит дьон буола ииппиттэрэ. Таатта улууһун бочуоттаах, ытык-мааны ыал кинигэтигэр киирбиттэрэ.

Оҕолоро

Муус устар

Марков Иннокентий Иннокентьевич төрөөбүтэ 85 сыла

(1940-1999 сс.)

Үлэ Кыһыл Знамята» орден кавалера, суоппар.

1940 сыллаахха муус устар 21 күнүгэр оччотооҕу Дьиэрэҥнээх нэһилиэгэр Кулаада алааска элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Сэрии кэмигэр улаатан холкуоска улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбитэ.

Дьокуускайга суоппар идэтин баһылаабыта. Үөрэҕин бүтэрээт П. Алексеев аатынан холкуоска эргэ «ЗИЛ-164» массыынаҕа суоппарынан үлэтин саҕалаабыта.

1963-1966 сс. Советскай армия кэккэтигэр ыҥырыллан Тиксиигэ сулууспалаабыта, байыаннай массыыналарга суоппардаабыта. Ити сылларга  туйгун сулууспатын иһин «Советскай Армия туйгуна»,  «Байыаннай тутуу туйгуна» знактарынан наҕараадаламмыта. Дойдутугар II кылаастаах суоппар идэтин ылан эргиллибитэ.

Армияттан кэлээт  «Сельхозтехникаҕа» ЗИЛ-164 маркалаах массыынаҕа суоппардаабыта. Онтон ыла 20-тэн тахса сыл ханна да халбарыйбакка үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

СХТ-га үлэлиир сылларыгар техника өрөмүөнүгэр саҥаны, бастыҥы олоххо киллэрсибитэ. Ол курдук,  ЗИЛ полуприцебка раздаточнай коробкалаан вездеход оҥорбута. Кэлин биэс сыл РЭС-кэ үлэлии сылдьан ГАЗ-66 маркалаах массыынаны иннигэр-кэннигэр арочнай көлүөһэлээн хайдахтаах да куһаҕан суолга иҥнибэт гына оҥорбута. Ол барыта оччотооҕу оҥоһуута суох суоллаах оройуоҥҥа улахан ситиһии этэ.

Кини күнү-түүнү аахсыбакка ыраах айаҥҥа элбэхтэ сылдьыбыта. Ол курдук Амур уобалаһыттан Тиксигэ тиийэ, Бүлүү улуустарынан, Магаданынан таһаҕас таспыта.
Иннокентий Иннокентьевич үлэлээбитин тухары оройуоҥҥа социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолара, чемпион суоппар ааты элбэхтэ ылбыта. Ол туоһутунан сыралаах үлэтэ сыаналанан иһин «Үлэ Кыһыл Знамя» орденынан, «Килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин, улуус бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта. 1977 с. Улуус бастыҥ суоппарын быһыытынан Бүтүн Сойуустааҕы быыстапкаҕа кыттыбыта.

Тапталлаах кэргэнинээн Варвара Степановналыын 33 сыл бииргэ олорон, 4 оҕону төрөтөн, улаатыннаран, үөрэхтээх, үлэһит дьон оҥорбуттара.

«Дьонум, дойдум туһа диэн» (Ытык Күөл, 2002 с.) кинигэттэн ылылынна.

 

От ыйа

Павлова Елена Никифоровна төрөөбүтэ 105 сыла

(1920-1992 сс.)

Ыанньыксыт, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин 2-с ыҥырыылаах быыбарын депутата, Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина 

Павлова Елена Никифоровна от ыйын 1 күнүгэр 1920 сыллаахха Игидэй нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1929 сыллаахха «Сардаҥа» колхозка чилиэнинэн киирбитэ. Бэйэтин фермаҕа үлэтин 1935 сыллаахтан ыанньыксыт үлэтиттэн саҕалаабыта. Оччотооҕу ыанньыксыттар торбосторун бэйэлэрэ көрөллөрө. Ыанньыксыттыы сылдьан колхоһугар уон сыл устатыгар 102 ньирэйи тыыннаахтыы иитэн туттарбыта. Бэйэтин туһааннаах үлэтигэр ис сүрэҕиттэн кыһаллан, үлэлээбитин устатыгар саҥаттан-саҥа ньымалары, опыттары үлэтигэр киллэрэн туран үлэлиирэ. 1944 сыллаахха тоҕус ый устата хас биирдии фуражнай ынаҕыттан 682-лии кг. үүтү ылбыта. Ол түмүгэр сыллааҕы былаанын 1362 кг. аһары толорору ситиспитэ. Ити курдук ситиһиитинэн кини оччолорго оройуоннай быыстапкаҕа кыттар үрдүк чиэскэ тиксибитэ.

Елена Никифоровнаҕа өссө 1943 сыллаахха Улуу Октябрьскай революция 24 сылын көрсө төрүөҕү иитиигэ уонна үүтү үрдэтиигэ ситиспит кыайыыларын иһин «Сүөһү иитиитин ударнига» диэн аат иҥэриллибитэ.

Елена Никифоровна саха боруода ынаҕыттан 800 кг. ордук үүтү ыан, үрдүк көрдөрүүтүн иһин 1947 сыллаахха Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.

Тыа хаһаайыстыбатын өрө көтөҕүүгэ активнай үлэтин уонна үрдүк производственнай көрдөрүүлэрин иһин үүнэн иһэр эдэр үлэһити оройуон  үлэлээн иитиллээччилэрэ Саха АССР 2-с ыҥырыылаах Верховнай Советын депутатынан быыбардаан үрдүк итэҕэли биэрбиттэрэ. Депутат, правительство чилиэнин быһыытынан таб. Е. Н. Павлова республикаҕа, оройуоҥҥа сүөһү иитиитин өрө көтөҕүүгэ үгүс үлэни ыыппыта. Киниэхэ 1947 сыллаахха «Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын сүөһү иитиитин маастара» диэн бочуоттаах аат иҥэриллибитэ. 1948 с. ССКП чилиэнигэр ылыллыбыта уонна «Хардыы» колхозка ферма сэбиэдиссэйинэн анаммыта.

1953-1968 сс. П. Алексеев аатынан колхозка 16 сыл тохтоло суох ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Ити үлэлээбит сылларыгар үрдүк көрдөрүүнү ситиспитин иһин «РСФСР Тыатын хаһаайыстыбатын социалистическай куоталаһыытын туйгуна» диэн знагынан, свидетельствонан наҕараадаламмыта. 1977 сыллаахтан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.

Елена Никифоровна хас да төгүл нэһилиэгин Советыгар депутатынан быыбарданан, нэһилиэк, тэрилтэ хаһаайыстыба өттүнэн бөҕөргүүрүгэр үгүс сыратын, сатабылын, өйүн-санаатын биэрэн туран үлэлээбитэ.

1992 сыллаахха олохтон туораабыта.

«Сэттэ сэмэй саха дьахтара»  кинигэттэн ылылынна.

 

Аргунов Иван Корнилович төрөөбүтэ 95 сыла

(1930-2016 сс.)

«Норуоттар доҕордоһуулара», Үлэ Албан аата III истиэпэннээх уордьаннар кавалердара, «Ытык Аҕа» бэлиэ хаһаайына, Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо, үлэ, тыыл ветерана

1930 с. от ыйын 17 күнүгэр Игидэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Дьиэрэҥнээх оскуолатыгар 2 кылааска диэри үөрэммитэ.  12 сааһыттан холкуос ыарахан  үлэтигэр мискиллэн үлэлээн улааппыта. Оҕус сиэтииттэн саҕалаан, от тиэйиитигэр, сайынын от мустарыытыгар, от кэбиһиитигэр, бугуллааһыҥҥа сылдьыбыта. 1952 с. П. Алексеев аатынан холкуоска үлэлээбитэ. 1966 с. Мээндийэ ферматыгар биэнсийэҕэ тахсыар диэри старшайынан үлэлээн, оройуоҥҥа бастыҥ үлэлээх ферма аатын ылбыта. Сылга биир фуражнай ынахтан 2000-тан тахса кг үүтү ыан  республикаҕа тиийэ биллибиттэрэ, хаһыатка бэчээттэммиттэрэ. Иван Корнилович таһаарыылаах, сыралаах үлэтэ сыаналанан Үлэҕэ Албан аат III истиэпэннээх орденынан, үгүс грамоталарынан наҕараадаламмыта.  Кэргэнэ  Мария Константиновна-Герой ийэ, 11 оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр, хос сиэннээхтэр.  50-н тахса сыл бииргэ олорон «Таатта Ытык ыаллара» кинигэҕэ киирбиттэрэ. Иван Корнилович 2000 с. «Ытык Аҕа» бэлиэнэн  наҕараадаламмыта, Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо.

«Олох киинигэр, үлэ үөһүгэр» (Дэбдиргэ, 2015 с. ) кинигэттэн ылылынна.

 

Балаҕан ыйа 

Лопатина Анастасия Николаевна төрөөбүтэ 90 сыла

(1935-2020 сс.)

Герой Ийэ, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

1935 сыллаахха балаҕан ыйын 3 күнүгэр Таатта улууһун Томтор нэһилиэгэр Ивановтар дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Сэрии кэмигэр ииппит  ийэтэ Мотрена Быгынановалыын холкуос сүөһүтүн көрсөн улааппыта. 1950 с. «Хардыы» холкуоска ыанньыксытынан, кэлин ньирэй көрөөччүнэн үлэлээбитэ.

Анастасия Николаевна 1959 сылтан оҕо саадыгар ньээҥкэнэн, кулуупка муоста сууйааччынан, кэлин оскуолаҕа, интернакка поварынан үтүө суобастаахтык үлэлээн 1985 сыллаахха пенсияҕа тахсыбыта.

1952 сыллаахха Дэбдиргэҕэ Владимир Алексеевич Лопатинныын ыал буолан, 11 оҕону төрөтөн, көрөн, иитэн улаатыннарбыттара, үөрэхтээбиттэрэ.  Элбэх сиэн, хос сиэн тапталлаах эбээтэ, эһээтэ буолар толору дьолу билбиттэрэ.

1979 сыллаахха  ССРС Верховнай Советын Президиумун ыйааҕынан «Герой Ийэ» аат иҥэриллибитэ, «Ийэҕэ Албан аат» орден толору степенин хаһаайына, «Почетный старейшина РС(Я)», «Игидэй нэһилиэгин Ытык кырдьаҕаһа» знактарынан наҕараадаламмыта.

 

Маркова Анна Яковлевна төрөөбүтэ 95 сыла

(1930-2017 сс.)

СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ, СӨ норуотун маастара, «За вклад в развитие народного художественного творчества», «Игидэй нэһилиэгин социальнай, экономическай сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлэр хаһаайына, үлэ, тыыл бэтэрээнэ

1930 сыллаахха балаҕан ыйын 30 күнүгэр Таатта улууһун Алдан нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сааһа сэрии кэмигэр ааспыта. Ол кэмҥэ аас-туор олох бары кыһалҕатын иистэнньэҥ ийэтэ Анна Иннокентьевна, мас ууһа дьоҕурдаах аҕата Яков Тимофеевич Постниковтар быһааран олорбуттара.

Сэрии ыар сылларыгар хоргуйууну, аччыктааһыны билэн, улахан дьону кытта тэҥинэн саас сир хорутуутун, сиилэс угуутун, бурдук ыһыытын, хомуурун, от үлэтин үлэлээн улааппыта. 1953 с. онус кылааһы бүтэрбитэ. 1957 с. Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар оскуола библиотечнай отделениятын бүтэрбитэ. Чөркөөххө, Ытык-Күөлгэ, Игидэйгэ барыта 21 сыл  библиотекарынан үлэлээбитэ. Ити сыллар тухары Анна Яковлевна үгүс ааҕааччыны хабан, араас тэрээһиннэри тэрийэн, библиотека фондата, материальнай-техническай базата хаҥыырыгар үгүс сыратын биэрэн үлэлээбитэ. Оройуоҥҥа бастыҥ үлэлээх библиотекарынан биллэрэ. Ол курдук «Оройуон бастыҥ библиотекара»,  «Идэтигэр бастыҥ», «Социологическай куоталаһыы кыайыылааҕа» уо.д.а. анал ааттары ылары ситиспитэ. Икки төгүл культура үлэһиттэрин съезтэригэр, республика дьахталларын конференцияларыгар делегатынан талыллыбыта. Ону тэҥэ нэһилиэк общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттара. Түөрт ыҥырыыга нэһилиэк Сэбиэтин депутатынан, кэккэ сылларга дьахтар сэбиэтин, төрөппүт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, зона начальнигынан, киин штаб чилиэнинэн уо.д.а. талыллан үлэлээбитэ.

Анна Яковлевна тарбаҕар талааннаах иистэнньэҥ. Ат симэхтэрин, саахыматтыы кыбытык паннолары, көбүөрдэри, сиэлинэн –кылынан дэйбиирдэри уо.д.а. оҥортуура. Элбэх улуустааҕы уонна  республикатааҕы быыстапкалар кыттыылааҕа. 2005 сыллаахха «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара» бэлиэнэн наҕараадаламмыта. 2015 с. Анна Яковлевна үбүлүөйдээх 85 сааһыгар уонна Улуу Кыайыы 70 сылыгар анаан Дьокуускай куоракка «Симэх» галереяҕа персональнай быыстапката турбута. Онтон 2016 с. дойдутугар Дэбдиргэҕэ уонна Ытык Күөлгэ Тааттатааҕы картиннай галереяҕа тус быыстапката дойдутун дьонун түмпүтэ. Анна Яковлевна үгүс сыллаах айар үлэтэ сыаналанан Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын министиэристибэтэ «За вклад в развитие народного художественного творчества» бэлиэнэн наҕараадалаабыта.

«Ыал ийэтинэн» кинигэттэн ылылынна

Сэтинньи

Никифоров Алексей Петрович төрөөбүтэ 90 сыла

(1935-2014 сс.)

Чемпион сылгыһыт, улуус, өрөспүүбүлүкэ биллиилээх ат баайааччыта, БСНХБ үрүҥ көмүс мэтээлин хаһаайына, үлэ, тыыл бэтэрээнэ 

Сэтинньи ый 6 күнүгэр 1935 сыллаахха Дэбдиргэҕэ төрөөбүтэ. 1943 с. Игидэй орто оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. 1953 сылтан  холкуоска үлэтин саҕалаабыта. Сайынын окко, күһүнүн хотон өрөмүөнүгэр, холкуос араас үлэтигэр эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Ол сылдьан куруутун сылгыһыт буоларга дьулуспута. 1957 сылтан саҕалаан сылгыһыттаабыта. Сылбырҕа, сымса, толоругас уолу оройуоҥҥа киэҥник биллибит, опыттаах сылгыһыт Тарасов Константин Ильич-Ылдьыыс таба көрөн, сылгыһыт үлэтигэр сыһыаран, ымпыгын-чымпыгын баһылыырыгар улахан көмөнү оҥорбута, сүбэни биэрбитэ. Ол барыта Алексей Петрович инники үлэтигэр күүс-көмө, холобур буолбута.

Сут-кураан сылларга сылгыларын бэрийэр туһуттан Амманан, Охотскай перевоһунан оттуура, от сиэтэ диэн ааттаан Хара- Алдаҥҥа тахсан кыстыыра. Алексей Петрович идэтин сылтан сыл баһылаан холкуоска, совхозка, оройуоҥҥа, республикаҕа тиийэ биллэр сылгыһыт буола үүммүтэ. Ол курдук биэттэн  кулуну ылыыга үрдүк түмүгү ситиһэн, оройуоҥҥа түөрт төгүл чемпионнаабыта, «Бастыҥ сылгыһыт» аатын ылбыта.

Кини үлэтин биир сүрүн хайысхатынан хаан атастаһыннарыыта буолар. Ол курдук 1982 сыллаахха Усуйаанаттан самолетунан 10 атыыры аҕалтарбыта. 1985 с. Верхоянскайтан массыынанан 5 атыыры тиэйэн кэлбитэ.Алексей Петрович сылгы базатын тэрийиигэ бастакынан ылсан Хабарга, Лыппаҕа, Харбалаахха, Буордаахха саҥа базалары туттарары ситиспитэ.

Алексей Петрович саха сылгытын ууһатыыга, сайыннарыыга биллэр өҥөлөөх. Ол инниттэн киниттэн бородууксуйаны ылыыны үрдэтиигэ улахан болҕомтотун уурбута. Холобур, биэни ыан кымыстааһын үлэтин биир бастакынан саҕалаабыта уонна 1963 сыллаахха 2100, онтон 1990 сыллаахха 2404 кг кымыһы оҥорон бар дьонун саха төрүт утаҕынан күндүлээбитэ.

Биэттэн төрүөҕү ылыыга сылтан сыл аайы үрдүк көрдөрүүлэри ылары ситиспитэ.

Алексей Петрвич сылгыһыт буолуоҕуттан ханна сылдьарын былаһын тухары саха сылгытын пропагандалыыр, кининэн киэн туттар, кини үлэҕэ-хамнаска эрэ буолбакка, сүүрүүк быһыытынан эмиэ улахан дьоҕурдааҕын дакаастаабыта. Элбэх күрэхтэһиилэргэ ат баайан, кыайыы өрөгөйүн билбитэ.

1964 сыллаахха олоҕун аргыһын Дария Ивановна Андросованы Баайаҕаттан сүгүһүннэрэн аҕалан, 50-ча сыл олорон, 4 оҕону төрөтөн, элбэх сиэннэнэн  ньир-бааччы олорбуттара. 

Алексей Петрович олоҕун таптыыр идэтигэр анаабыт буолан, элбэх чиэскэ-бочуокка тиксибитэ. Республика, улуус үгүс ахсааннаах грамоталарынан, дипломнарынан наҕараадаламмыта, 1982 с. НХСБ кыттан, быыстапка үрүҥ көмүс мэтээлин туппута. 1981 с. Бүтүн Сойуустааҕы, 1984 с.республикатааҕы куоталаһыыларга идэтинэн бастаан, бастыҥ сылгыһыт аатын ылбыта.

2014 сыллаахха олохтон туораабыта.

«Мин күнү көрбүтүм, мин манна үүммүтүм» (Дэбдиргэ, 2017 с.) кинигэттэн ылылынна.

 

Оросин Петр Иванович – Хайыкы төрөөбүтэ 130 сыла

 (1895.11.19 -1954 сс.)

суруйааччы, Дьокуускай уезд земскэй управатын сэкирэтээрэ, Саха АССР Наркомпроһын Тылбаас комиссиятын чилиэнэ, ЯЦИК боломуочунайа, Саха АССР СНК тылбаасчыта.

Оросин Петр Иванович 1895 сыл сэтинньи 19 күнүгэр 1 Игидэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Таатта улууһун төрүт баайдарын Ньукулай Оруоһун үс оҕотуттан улаханнара 1868 сыллаахха төрөөбүт Иван Николаевич Оруоһун – Уйбаанчык Оруоһун.

Бүөтүр дьоно дьиэлэригэр сыылынай учууталлары туталлара уонна оҕолорун үөрэттэрэллэрэ. Үөрэҕин Баайаҕа училищетыттан саҕалаабыт уонна 1907 сыллаахха баара-суоҕа 12 сааһыгар үөрэнии куурсун бүтэрдэ диэн суруллубут. Петр Иванович 1917-1919 сс. Уезтааҕы земскэй управаҕа суруксуттуур. 1919-1921 сс. Таатта Чычымаҕар уонна Чөркөөҕөр учууталлыыр. Петр Иванович Саха сиригэр гражданскай сэрии сылларыгар, повстанчествоҕа үрүҥ диэки охтон, сэбиэскэй былааһы утары кыттан, үрүҥнэр ыстааптарыгар үлэлээбит. Бу кэмҥэ таптыыр убайа Роман Иванович сымыйаҕа балыллан сыылкаҕа ыытыллан өлүүтэ, доҕотторо В. Новгородов, В. Никифоров  хаайыллыылара киниэхэ төрүөт буолбуттарын сэрэйиэххэ сөп. 1922 сыл бүтүүтэ саха инники күөҥҥэ турар  үөрэхтээхтэрин кытта тэҥҥэ Петр Иванович сэбиэскэй былаас иннигэр буруйа сотуллан, амнистияланар. Онно улахан оруолу П. А. Слепцов-Ойуунускай ылбыта. Кини саха аҕыйах үөрэхтээхтэрин хаайтаран туһа тахсыбатын, онтон норуот үөрэҕэ, сайдыыта харгыстанарын өйдүүрэ, онон Петр Ивановиһы босхолотон, Саха АССР наркомпросздравыгар сахалыы тылынан үөрэнэр кинигэлэри суруйууга уонна  тылбаасчытынан үлэҕэ ылларар. Дьэ, бу кэмтэн кини айар дьоҕура аһыллан айымньыларын суруйан  барбыт.

Петр Иванович Оруоһун аата бэчээккэ, саха литературатыгар 1923 сыллаахтан биллэн, иһиллэн барбыт. 1923 с. «Саха омук» уопсастыба кыттыылаахтарын түмсүүтүгэр Петр Иванович бастакы «Кыһалҕалаах кыһалҕалааҕы өйдүүр» диэн драматын туруораллар. 1924 сыллааҕы «Кыым» хаһыат сирэйдэригэр П. И. Оруоһун «Тыа оло5о»,”Игидэй кээпэрэтиибэ үөскээбитэ 5 сыла туолуутугар”, «Таатта улууһа» «Сэмэн Өндөрөйөбүс Ноҕоруодап» онтон да атын ыстатыйалара тахсыталаабыттар. 1925 с. эмиэ бу хаһыаттарга «Симийиэччи , «Батталтан тахсыбыт» кэпсээннэрэ уонна хас да хоһоонноро бэчээттэммиттэр.

1926-1927 сс. Петр Иванович-Хайыкы уус-уран литератураҕа олохтоохтук киирэн эрэрин туоһулуу «Чолбон» сурунаал бары нүөмэрдэрин көтүппэккэ сиппит-хоппут хоһоонноро, кэпсээннэрэ бэчээттэммиттэр. Ити кэминээҕи интеллигенция П. И. Оруоһуну биир үүнэн эрэр талааннаах суруйааччынан, поэтынан ааҕара. П. А. Ойуунускай кинини бастыҥ суруйааччылар кэккэлэригэр киллэрэрэ.

«Биэрэ Дабыыдап,  Бүөтүр Оруоһун-Хайыкы» (Дьокуускай, 2011 с.) кинигэттэн ылылынна.

 

Мурунова (Лопатина) Фекла Ивановна төрөөбүтэ 110 сыла

(1915 1976 сс.)

 Игидэй нэһилиэгин Советын бэрэссэдээтэлэ, бастакы комсомолец, үлэ, тыыл ветерана 

    Лопатина Фёкла Ивановна  1915 сыллаахха Игидэй нэһилиэгэр Бырыылаах алааска төрөөбүтэ. Билигин Сүөкүлэ Бырыылааҕа диэн ааттанар, балаҕан сорҕото турар, айан суолун кытыытыгар баар. Кини Игидэй оскуолатын 5 кылааһын бүтэрбитэ.

Фёкла Ивановна 1936 сылга Дьокуускай куоракка  Саха сирин  Конституциятын оҥорорго сүбэ мунньахха биэс киһи буолан Тааттаттан кыттыбыта. Кини 1938 сылга диэри Игидэй нэһилиэгин Советын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.

1938 с. холкуос  сүөһүтүн  тутуннулар диэн сэбиэт  председателинэн үлэлии    олордоҕуна,   холкуос кассира  Захаров Андрей Иванович  донуос суруйан, түбэһиннэрэн биэс киһини хаайыыга ыыппыттара. Фекла Ивановна  балыырга түбэһэн сылтан ордук хаайыы устун сылдьан дойдутугар төннүбүтэ. Сэрии сылларыгар лааппыга атыыһытынан үлэлээбитэ. Бастакы кэргэнэ 1946 сыллаахха өлбүтэ. Иккистээн Ордахов Иннокентий Петрович диэн киһиэхэ кэргэн тахсыбыта. Биэс оҕо тапталлаах ийэтэ.

«Өтөх төҥүргэстээх, сурт кэриэстээх»  (Ытык Күөл, 2019 с.) кинигэттэн ылылынна.

 

100 саастаах Кыайыы буойуна

Кычкин Алексей Иванович (1925-1964 сс.)

1943  сыллаахха ыҥырыллыбыт. 1945 сыллаахха дойдутугар эргиллибит.

 

 

 

Кычкин Петр Николаевич I (1925-1944 сс.)

1943 сыллаахха ыҥырыллыбыт. 1944 с. сэрии толоонугар өлбүт, сураҕа суох сүппүт.

 

 

 

 

Нестеров Иван Егорович (1925-2014 сс.)

1945 с. ыҥырыллыбыт. Дойдутугар эргиллибит. Японияны утары сэрии кыттыылааҕа.