Игидэй нэһилиэгин уран тарбахтаахтара, норуот маастардара

Бүгүн кулун тутар 5 күнүгэр Саха сиригэр норуот маастарын күнэ бэлиэтэнэр.

Игидэй сириттэн үйэттэн үйэҕэ  уус өбүгэлэрин үтүө дьарыгын утумнаан, ситимнэрин салҕаан,  талба талааннаах иистэнньэҥнэрэ, тимири ыллатар уустара, туос-мас оҥоһуктар маастардара үүнэн-сайдан тахсан,  өбүгэ үгэһин ситимин быспакка,   күн бүгүнүгэр диэри айымньылаахтык айа-тута сылдьаллар. Кинилэр оҥорон, чочуйан таһаарбыт  кырыымпалара, күпсүүрдэрэ, хомустара, чороонноро, мас, туой иһиттэрэ, кыл-сиэл, тимир оҥоһуктара, сахабыт таҥастара-барыта биһиги барҕа баайбыт. Бу сүҥкэн баайы дьоҥҥо-норуотка тарҕатыы, үйэтитии-биһиги ытык иэспит.

 

Марков Петр Гаврильевич

Мас ууһа,  саха маҥнайгы музыкальнай инструменнарын маастара

Петр Гаврильевич Игидэй нэһилиэгэр 1936 сыллаахха дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата мас ууһа этэ, онтон үөрэнэн Петр Гаврильевич нэһилиэккэ биллэр үчүгэй мас ууһа буолбута.

Петр Гаврильевич бэйэтин ахтыытыттан:

«Ити кэмнэргэ 1957 сыллаахха нэһилиэк кулууба фестивальга туттуохпут этэ диэн сахалыы кырыымпа оҥорорбор көрдөспүттэрэ. Көрдөһүүлэрин ылынан, куруҥах тиит маһы сүгэнэн суоран, хаһан, токур иэт быһаҕынан тулатын дэлби чарааһытан, нуучча скрипкатыгар маарыннатан, балалайка струналарын ылан тардыталаабытым, чаачарын нуучча смычогунан маарыннатан оҥорбутум. Дьэ, бу маҥнайгы оҥорбут кырыымпабар сатаан оонньообот этим. Хата, онуоха Аҕа дойду сэриитин ветерана Ермолаев Петр Петрович, төрүт эдэр сааһыттан кырыымпаҕа оонньооччу идэлээх киһи түбэһэн, олус сэҥээрбитэ уонна сүбэлээн хайдах оонньуурга үөрэппитэ. Дьэ, итинтэн ыла сотору-сотору миэхэ сылдьар буолбута. Сырыттаҕын аайы настройдаан, дьээ-буону, оһуохайдары уонна былыргы сахалыы ырыалары оонньотолоон иһиттиннэрэр этэ. Аны 1958 с. сааһыары мин музыкальнай инструменнары оҥорорбун истэн, Ытык Күөлтэн культура отделын директора Сосин уонна культура отделын заведующайа Лука Турнин ыҥырбыттара. Тиийбиппэр быйыл фольклор фестивала буоларынан сибээстээн, былыргы бэйэбит сахалыы музыкабытын оонньуох тустаахпыт дэспиттэрэ. Лука Николаевич миэхэ чороон уонна хомус, сэргэ  кырыымпалар тустарынан, биирдии бэйэлэрин тус-туспа кумааҕыга уруһуйдуу-уруһуйдуу, чороон кырыымпа үс кыллаах чаачарынан оонньонор, аны оонньуурга тарбаҕынан ыга баттаабакка тыытан, таарыйан уонна иҥнэҥнэтэн оонньуулларыни билиһиннэрбитэ. Бу инструменнары мин кыра оҕо сылдьан оҕонньоттор буорах баанкатынан кырыымпалары оҥорон оонньууларын уонна дьээ-буону, тойугу доҕуһуоллулларын элбэхтик истэрим, көрөрүм, ымсыырарым. Итинтэн сирдэтэн Л. Турнин: «Петр Гаврильевич, биһиги бу инструменнары оҥоттороору ыҥыран олоробут, наада буоллаҕына бэйэбит көмөлөһүөхпүт, эрэйгин төлөһүөхпүт, олорор да сиргин булуохпут»,-диэн лоп-бааччы сүрдээх ылыннарыылаахтык этэн кэбистэ. Инньэ гынан, сөбүлэһэн сарсыҥҥаттан инструменнарбар кураанах тиит маһы булунар буоллум. Дьэ, бу саҥа кырыымпаларбыт оҥоһуутугар Егор Дмитриевич уонна Иван Иванович чертежтарыттан сирдэтэн уонна бэйэм да фантазиялаан, кураанах тиит маһы эрбиинэн эрбэтэлээн, сүгэнэн суоран баллырдаталаан баран, коловоротунан үүттэтэлээн, стамесканан уонна уһуктаах быһаҕынан хаһан баран, сытыы арбыйынан кыһар этим. Нарылаан бүтэрэн истэри-тастары шкурканан аалан ыраастаталаабытым уонна тула барыларыгар, бэйэм толкуйдаан быһаҕынан хаһан ойуу түһэртээбитим. Ити кэнниттэн чараас гына кырааскалаан баран, иккитэ куурда-куурда лааҕынан соппутум. Кылларыгар балалайка, мандолина, струналарын уонна капрон сабы, чаачарыгар атыыр сылгы кылын уонна лабаххайы туттубутум. Кэлин оҥорон бүтэн баран оонньоон көрбүтүм, хаһан оҥоһуллубут буолан тыастара симик этилэр. Аны маныаха эбии 4 струналаах эмиэ чаачарынан оонньуурга анаан оҥоһуллубут кырыымпа уонна ойуун дүҥүрэ бааллара. Бу биэс инструменнары түмэн Лука Николаевич Турнин салайыытынан 4 былыргы ырыалары, дьээ-буону, Айыы Умсуур удаҕаны, кэҕэни, оһуохайы кыра ансаамбылынан толорбуттара. Бу Тааттаҕа аан маҥнайгы  сахалыы инструменнарга ансаамбыл үөскээһинэ этэ. Бу ансаамбылы кэнсиэргэ норуот истэн баран олус сөбүлээбиттэрэ, өр тохтообокко ытыстарын таһыммыттара».

Петр Гаврильевич Игидэй оскуолатыгар үлэ учууталынан үлэлээбитэ. Элбэх оҕолору маһынан уһанарга уһуйбута. Олус үчүгэйдик уруһуйдуура, кулууп активнай кыттыылааҕа, ыллыырын олус сөбүлүүрэ.  Петр Гаврильевич олорбут олоҕо, үлэлээбит үлэтэ дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө холобур буолар.

 

 

Матаннанова Парасковья Петровна

«СӨ уус-уран уһаныытыгар өҥөтүн иһин» бэлиэ хаһаайына, норуот маастара, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

1921 сыллаахха Игидэй нэһилиэгэр Орто Күөл алааска төрөөбүтэ.

Парасковья Петровна улууска саха төрүт үгэһин утумнааччы, тарҕатааччы быһыытынан биллэр. Кини тикпит туос иһиттэрэ, туттар маллара элбэх быыстапканы киэргэтэллэрэ. Туоһунан оҥоһуктара Саха сирин үгүс улуустарыгар, Германияҕа киэргэл буолан тураллар. Тикпит матаарчаҕа Н. Михалеав-Сайа «Кэпсиэ» биэриитигэр «Аптаах матаарчах» диэн ааттанан турбута.

Туоһунан бастаан кыра сылдьан бэйэтигэр уу баһар ыаҕас тикпит, онтон сылтаан кыралаан биирдии иһити тикпит. Кэлин 1972 сылтан туоһунан тигиигэ күүскэ ылсыбыт. Араас кээмэйдээх ыаҕыйалары, тууйастары, мэллээх иһиттэри, маны сэргэ таҥастан аттаран саахымат көбүөрдэри, чаппараахтары, оҕуруонан тиһэн паннолары тигэрэ. 2000 сылтан сиэлинэн көбүөрдэри, сөрүөлэри өрүүнэн дьарыктаммыт. Сахалыы ньыманан таҥастары, этэрбэстэри тигэттээн оҕолоругар, сиэннэригэр кэтэрдэрэ. Бу идэлэригэр кини баҕалаах дьону үөрэтэрэ, уһуйара. Парасковья Петровна иистэнэрин таһынан, араас сиэдэрэй чаанньыктары уонна ат ойууларын  коллекциялыыра.

Парасковья Петровна илиитин сылааһынан оҥорбут оҥоһуктара нэһилиэк, улуус быыстапкаларыгар элбэхтэ турбута, дьон биһирэбилин ылбыта.

 

 

 

 

Аргунова Анастасия Гаврильевна

СӨ норуотун маастара, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

Анастасия Гаврильевна сөбүлүүр дьарыга-баайыы. Кини бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбут: «Мин кыра эрдэхпиттэн баайыынан кыралаан дьарыктанан барбытым. Оччолорго күрүчүөк диэн суоҕа. Ийэм Александра Николаевна бастаан маһынан оҥотторон биэрбитэ онтон сыҥкабай ньуоска үөдүйэн, ону угун ылан тордуохтаах оҥотторбута. Бэйэтэ ынах суҥун мунньара, саас дьүөгэлэрэ ким хара, ким үрүҥ, ким кугас дьүһүннээҕи наардаан аҕалаллара. Ону биһиэхэ көрдөрөн тыытар этибит уонна эргитэ сылдьан синньигэс талаҕынан таһыйар этибит. Ол ыраастаммыт суҥтан ситии хатара уонна олус кичэйэн ууран мунньара. Элбээтэҕинэ наардаан сөрүө өрөрө. Онно мин тэбис тэҥҥэ сыҥкабай күрүчүөкпүнэн, тугу эмэ биэрдэҕинэ, аттыгар олорон өрбүтэ буоларым. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан кыргыттар ис ырбаахылара аллараа өрүү куруһубалаах буолара. Онно ымсыыран өрө үөрэнним быһыылааҕа. Ордук Ытык Күөл оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан дьарыктаммытым, интернатка олорор кыргыттарга баран үөрэнэрим, көрөрүм. Оскуолаҕа баайыы, иис куруһуога диэн суох быһыылааҕа. Сыттык, бырастыына, ис ырбаахы куруһубатын өрөрүм. Ийэм ол өрөрбүн наһаа биһириирэ, хайгыыра, бары өттүнэн күүс-көмө буолара. Киэһэ иккиэн хаалан кыраһыын лаампатыгар өрөрбүт. Күрүчүөгүнэн өрүү наһаа үлэлээх, бытаан үлэ. Ону бэйэм сөбүлээн туран дьарыктанарым».

Анастасия Гаврильевна баайыы абылаҥар ылларан, үйэтин тухары күрүчүөгүн тарбаҕын төбөтүгэр оонньотон-эргитэн, сөбүлүүр дьарык оҥостон кэлбитэ. Кэлин бэргэн этиилэри, өс хоһооннорун өрөн музейдарга, тоҕоостоох тэрилтэлэргэ бэлэх биэрэн, бэйэтин идэтин дьон киэн араҥатыгар сырдатан, оҥоһуктара  үйэлэр тухары кини аатын ааттатыахтара.

 

Маркова Анна Яковлевна

СӨ норуотун маастара, тыыл, үлэ бэтэрээнэ,

Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

Оҕо сааһа сэрии кэмигэр ааспыта. Ол кэмҥэ аас-туор олох бары кыһалҕатын билэн улааппыта Кини оонньооботох оҕо сааһа төһө да ыарахан буоллар, үгүһү билбитэ-көрбүтэ түмүллэн, саха былыргы дьарыгын, ииһин-күүһүн өйүгэр-санаатыгар иҥэринэн, ийэтин-аҕатын иитиитинэн удьуорун утумун салҕаабыта.

Анна Яковлевна Игидэйгэ библиотекарынан үлэлээн пенсияҕа тахсан баран,   үлэлии сылдьан сахалыы сурунаалларга, кинигэлэргэ көрбүт оҥоһуктарын үтүгүннэрэн, иистэнэр буолан барбыта. Бастакы оҥоһуктара дьыбаан, орон сабыылара, дьыбаан сыттыгын хаалара этэ. Кини нэһилиэккэ бастакынан дьиэтин сахалыы оһуорунан, саахыматынан киэргэппитэ. Онтон ат симэҕин, оҕуруолаах үтүлүктэри, сукуна этэрбэстэри, андаатар, оҕо мутон бэргэһэтин көтүрэн, мутон саҕынньахтары, волейбол мээчигин көтүрэн, суумка уо.д.а. тигитэлээбитэ.

«Таатталар төрүт дьарыкка» альбом-кинигэҕэ киирбит ахтыытыттан:

«Мин 1995 с. «Кыайыы» уорданын аппликациянан тигэммин олохтоох музейга  бэлэхтээбитим. Дьокуускай куоракка олорон, пенсионердар сэбиэттэригэр «Оһуохай» обществоҕа  чилиэнинэн киирбитим. А. Е Кулаковскай аатынан культуура киинигэр баар. «Симэх» галерея республикатааҕы быыстапкатыгар элбэхтик кыттыбытым. Эмбилиэмэ  конкурсугар кыттаммын маҥнайгы миэстэни ылбытым.  Бу оҥоһугум  Дьокуускай куорат  пенсионердарын сэбиэтин эмбилиэмэтэ буолбута. Хас да төгүл улуустааҕы уонна  республикатааҕы быыстапкаларга кыттыбытым. Дэбдиргэҕэ «Дьүөгэ» кулууп тэрийиитинэн киин библиотека директора П. С. Колесова, улуус дьаһалтатын дьиэ-кэргэн дьыалатыгар отделын сэбиэдиссэйэ М. М. Аммосова, быыстапкалары  көрөр кэмитиэт  салайааччыта И. И. Элякова кыттыылаах улахан быыстапкам  тэриллибитэ. Онно истиҥ-иһирэх ахтыылары оҥорбуттара. Быыстапканы көрбүт үгүс көрөөччү  махтала миигин  астыннарбыта, өссө элбэҕи оҥорорго күүс-уох укпута. Онон  дойдум дьонун көмөлөрүнэн маастар үрдүк аатын ылан, үйэм тухары сыраласпыт идэм таах хаалбата».

Анна Яковлевна сааһырдым диэн олорон хаалбакка сахалыы таҥастары, сылгы кылынан, сиэлинэн  дэйбиирдэри, оҕолоругар-сиэннэригэр араас оҥоһуктары оҥороро.

2010 с. олохтоох музей сэбиэдиссэйэ А. П. Варламова сүбэтинэн сайын устата дьиэтигэр «Дьиэтээҕи музей» тэрийэн,  күн аайы маастар-кылаастары ыытан, олохтоохтору  иис муударастарыгар үөрэппитэ,  уһуйбута.

Анна Яковлевна хас биирдии оҥоһуга кини бэйэтэ айан таһаарбыт айымньыта, ис дууһатын иэйиитэ. Дьүһүнү сатаан дьүөрэлиир дьоҕурдаах, таҥас хаачыстыбатын таба туһанан, олус үчүгэйдик ыпсаран тигэр уратылаах. Панноларын үгүстүк толкуйдаан, элбэх кинигэни, сурунаалы хасыһан тигэр буолан дириҥ ис хоһоонноохтор.

Анна Яковлевна элбэх өрөспүүбүлүкэ, улуус быыстапкаларыгар ситиһиилээхтин кыттан, оҥоһуктара дьон биһирэбилин ылара. 2015 с. балаҕан ыйыгар Игидэйгэ «Кырадаһын кустуга», алтынньы ыйга Дьокуускайга  А. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр Анна Яковлевна үбүлүөйдээх сааһыгар оҥоһуктарын быыстапката киэҥ саалаҕа тилэри тардыллан, хас да күн устата дьон-эргэ көрүүтүгэр турбута.

Бу курдук, ытык киһибит, уран тарбахтаах талааннаах иистэнньэҥ А.Я Маркова оҥорон хаалларбыт үлэлэрэ үйэттэн үйэҕэ дьон-сэргэ махталын, биһирэбилин ыла туруо.

 

Карсанаева Татьяна Николаевна

СӨ норуотун маастара,

РФ олох-дьаһах өҥөтүн оҥоруу уонна төрүт дьарыгы утумнааһын туйгуна,

СӨ өҥөнү оҥоруу эйгэтин үтүөлээх үлэһитэ,

Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

 

Айылҕаттан киһи барыта туох эрэ айдарыылаах, талааннаах, дьоҕурдаах кэлэр. Ол талааны таба тайанан, олохторун суолун сөпкө солонон, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаан, дьоһун дьоллоох олоҕу олороллор, кинилэр ааттарын норуот ытыктаан ааттыыр. Оннук биир үтүө киһинэн биир дойдулаахпыт Татьяна Николаевна Карсанаева буолар. Кини саха төрүт култууратын, сахалыы таҥаһы-сабы сөргүтэр, үйэтитэр санааттан, элбэхтик үөрэнэн, улахан ааттаах-суоллаах маастардары кытта алтыһан, өбүгэлэрбит оҥорон, тигэн хаалларбыт үлэлэрин үөрэтэн, үлэлээн-хамсаан күн бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр улахан  Маастар буола сайынна.

Татьяна Николаевна 2004 сыллаахтан Чурапчыга, биир дьарыктаах дьонун түмэн  «Дьүөгэ» иистэнэр сыах арыйан үлэлэппитэ номнуо 20-н тахса сыл буолла. Бу сыллар тухары улуус, өрөспүүбүлүкэ, арассыыйа куонкурстарыгар, быыстапкаларыгар ситиһиилээхтик кыттан кэллилэр. Өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан сакаастар киирэллэр,  өрүү толору сакаастаах айымньылаахтык үлэлии олороллор.

Татьяна Николаевна өбүгэбит үтүө  үгэстэрин, төрүт култууратын билиҥҥи көлүөнэ дьонугар иис нөнүө сырдатан, иҥэрэн, үөрэтэн элбэх эдэр кэскиллээх иистэнньэҥи иитэн таһаарда.  Бу сыллар устата сахалыы таҥаспыт сөргүтүллэн, сыллата тубустар тупсан, дьон-сэргэ үгүстүк таҥнар таҥаһа буоларыгар сыралаһан туран үлэлиир «Дьүөгэ» иистэнэр сыах  айымньыллаах үлэтэ бар дьон махталынан, тапталынан  өссө үрдүк ситиһиилэнэ, киэҥ эйгэҕэ биллэ турдун.

 

Лопатин Афанасий Петрович

СӨ норуотун маастара, РФ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ култууратын туйгуна, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин бочуоттаах үлэһитэ, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

 

Афанасий Петрович  1980 сыллаахтан чороону чинчийиигэ, оҥорууга өйүн-сүрэҕин ууран, куттуун-сүрдүүн таттаран туран ылсыбыта. Кини 1986 с. Игидэй орто оскуолатыгар үлэ уонна уруһуй учууталынан үлэтин саҕалаабыта. Ол сыл «Эдэр техниктар» диэн куруһуогу тэрийэр. 1996 с. «Аартык» диэн саха омук төрүт үгэстэрин сайыннарыы уонна барҕардыы  киини тэрийбитэ. Эргэ быраҕыллыбыт дьиэни субуотунньугунан өрө тардан, оскуола иһинэн туспа тэрилтэ курдук арыйан үлэлэппитэ. Киин былыргы өбүгэлэрбит үөскэппит үтүө үгэстэрин иитэр-үөрэтэр үлэҕэ туһанан,  оҕолор өбүгэ үгэһин иҥэринэллэригэр  үгүс үлэни ыыппыта.  Араас сылларга «Аартыктан» 10 үрдүк категориялаах педагог, 7 маастар-педагог, 4 СӨ норуотун маастара үүнэн-сайдан тахсыбыттара.

Афансасий Петрович айымньылаах үлэтин устатыгар дойдубут араас куораттарыгар үрдүк таһымнаах быыстапкаларга, фестивалларга ситиһиилээхтик кыттан кыайыылаах аатын элбэхтэ сүкпүтэ.  Кини оҥорбут оҥоһуктара Аан дойду араас муннуктарыгар  Францияҕа, Южнай Кореяҕа, Кытайга, Канадаҕа, Монголияҕа, Австралияҕа, Финляндияҕа  быыстапкаларга турбута.

Афанасий Петрович «Уран тарбахтаахтарга сүбэлэр», «Традиционная технология изготовления чорона», «Якутская традиционная утварь для кумыса» , «Традиционная технология и современные методы изготовления кумысного сосуда Чороон» кинигэлэр ааптардара. 2024 с. Төрөөбүт нэһилиэгэр «Уорааннаах кэм уорҕатыгар» диэн дириҥ ис хоһоонноох, репрессияҕа түбэспит биир дойдулаахтарыгар анаан монумент оҥорон кинилэр сырдык ааттарын үйэтиппитэ.

 

Харайданов Алексей Дмитриевич

СӨ норуотун маастара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

«Аартык» киин аһылларыгар атах таҥаһын улларааччынан, тигээччинэн үлэлии сылдьар этэ. «Оччолорго оскуола дириэктэрэ Аргунов Илья Ильич уонна Лопатин Афанасий Петрович:  «Оҕолору үөрэтиэҥ этэ, киир», -диэннэр ыҥыран ылбыттара. Оҕолору атах таҥаһыгар улларааччыга үөрэтэ киирбитим даҕаны,  «оҕоҕо сөбө суох дьарык» диэммин атын дьарыгы толкуйдаан барбытым. Ол кэмҥэ алҕаска Александр Иванович Чахов «Саха былыргы музыкальнай инструменнара» диэн кинигэтин булан ыллым. Кинигэ ис хоһооно, ойуута миигин курдаттыы тарта. Өйүм-санаам ол эрэ. Аны ол саҕаны ыһыахха кырыымпаҕа оонньуулларын иһиттим. Дьэ, дьикти тыас, ураты иэйии миигин кууста. Ол кыһыытыгар атахтаах күпсүүр оҥордум. Герман Хатылаев кэлэ сырыттаҕына Софрон Оросин мин күпсүүр оҥорбуппун кэпсээбит. Инньэ гынан мин күпсүүрбүн кэлэн көрөн хайҕаата.  Онтон ыла дьаҕа, кырыымпа, ойдуо, таҥсыр, айаан оҥорон киирэн бардым. Били кинигэбин көрө-көрө», — диэн Алексей Дмитриевич үлэтин кэпсиир.

Сыыйа кини бэйэтэ ансаамбыл тэринэн оҕолору саха музыкальнай инструменнарыгар оонньуурга үөрэтэр.  «Хотугу сулус» ыытар конкурстарыгар сылтан сыл ситиһиилээхтик кыттан Гран-При буолаллар. Фольклорнай фестивалларга, куонкурустарга улууска, республикаҕа үрдүк таһымнаахтык кытталлар. Онон, республикаҕа бастакылартан биирдэстэринэн сахалыы инструменнарга оонньуур оҕо ансаамбылын А. Д. Харайданов саҕалаабыта диэн толору этэр кыахтаахпыт. «Кылыһах» ансаамбыл Бүтүн Россиятааҕы фольклорнай көрүүлэргэ ситиһиилээхтик кыттан, лауреат, дипломант аатын элбэхтэ сүкпүттэрэ.

Алексей Дмитриевич үлэтэ сыаналанан «СӨ үөрэҕириитин туйгуна» аатынан, элбэх грамоталарынан, махтал суруктарынан наҕараадаламмыта.

Ансаамбылы салайарын таһынан уһанар үлэтин өссө сайыннаран, араас быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттыбыта. Ол курдук, «Товары Якутии»,  «Ремесла Якутии»,  «Мир детства», Школа XXI века быыстапкаларга Алексей Дмитриевич оҥоһуктара үрдүк сыанабылы ылбыттара. Москва куоракка баран ситиһиилээхтик кыттан кэлбитэ.

Алексей Дмитриевич аатын ааттаан кэлэн, саха музыкальнай инструменнарын оҥотторон, оннооҕор үөрэтэн, чинчийэн бараллар.  «Үөрэппит оҕолорбуттан төрүт үгэһи таптыы үөрэммит буоллахтарына – ол мин ситиһиим», — диир  Алексей Дмитриевич. «Аҕам 40-ча сыл аннараа өттүгэр эппитин, кини оҥорбутун билигин үтүктэ сатыырым баар бөҕө буоллаҕа. Онон киһи үйэтин тухары үөрэнэр, билэ-көрө сатыыр, сайдар буоллаҕа».  Аҕа дьарыга уолугар салҕанар. Уус утума удьуоругар уһуур.

Гизелла Попова, 2012 с.

Прокопий Никитич Быгынанов

СӨ норуотун маастара, хомус ууһа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин маастар-педагога, Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Дархан Уус»  куонкурс кыайыылаа5а, үрдүк категориялаах учуутал

 

«Товары Якутии-2000»,  «Ремесла Якутии-2000», ураты, сэдэх спортивнай тэриллэр оройуоннаа5ы быыстапкаларыгар ситиһиилээхтик кыттыбыта. 2001 сыллаахха Москва куоракка «Мир детства» диэн Аан дойдутааҕы быыстапка кыттыылааҕа. 2003 с. Россияҕа эбии үөрэхтээһин системата 85 сылын туолуутугар аналлаах республикатааҕы быыстапка кыттыылааҕа.

2004 с.  «Азия оҕолоро»  III Аан дойдутааҕы оонньуулар чэрчилэринэн ыытыллыбыт маастар-педагогтар быыстапкаларыгар ситиһиилээхтик кыттыбыта. Бу сыл педагог быһыытынан «Пути интеграции общего и дополнительного образования в условиях профильного обучения» диэн республикатааҕы хабааннаах семинарга «Сверкай, алмазами, Победа» диэн быыстапкаҕа кыттыбыта. Үлэтэ сыаналанан СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтин грамотатынан наҕараадаламмыта.

2007 с. Дьокуускай куоракка республикатааҕы хабааннаах «Декоративно-прикладное искусство и народные промыслы Якутии» дьаарбаҥка-быыстапкаҕа кыттан 3 истиэпэннээх дипломунан, Туймаада ыһыахтарыгар быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттан,  СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтин грамотатынан наҕараадаламмыта. Францияҕа ыытыллыбыт «Хрустальная пирамида» II Европатааҕы фестиваль куонкурска махтал, суругунан, СӨ вице-президенин А. Акимов махтал суругунан наҕараадаламмыта.

Ытык Күөлгэ ыытыллыбыт «Живые традиции олоҥхо» республиканскай  быыстапка-куонкурус II истиэпэннээх дипломана, РФ эбии үөрэхтээһин 90 сылыгар ыытыллыбыт быыстапка, VII Хомус Аан дойдутааҕы конгреһын, Алампа 125 сылыгар аналлаах «Талааннарынан туойабыт олоҥхо дойдутун» республиканскай быыстапка кыттыылааҕа.

Прокопий Никитич оҥорбут хомуһа Аан дойдутааҕы Хомус түмэлигэр хараллан сытар.

 

Оросин Софрон Егорович

СӨ норуотун маастара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна,

Игидэй нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

1997 — 2014 сс.. Софрон Егорович «Аартык» национальнай культураны сөргүтэр, сайыннарар кииҥҥэ  үлэлээбитэ. Бу кииҥҥэ оҕолору төрүт дьарыкка уһуйан, сахалыы төрүт иһиттэри, чорооннору, туттар тэриллэри оҥороллоро.  2009 сыллаахтан саха төрүт музыкальнай инструменнарын-кырыымпа,күпсүүр, дүҥүр уо.д.а. оҥорон саҕалаабыттара. Хас да оҥоһуктара Герман, Клавдия Хатылаевтарга баар.

Софрон Егорович оҥоһуктарынан элбэх быыстапкаларга, куонкурстарга ситиһиилээхтик кыттыбыта. Ол курдук, 2000 с. Москва куоракка «Многообразие народов и земель» лауреат үрдүк аатын сүкпүтэ, 2002 сыллаахха Москва куоракка «Мир детства»  аан дойдутааҕы быыстапка кыттыылааҕа, Дьокуускайга ыытыллыбыт үгүс быыстапкалар кыттыылааҕа, кыайыылааҕа.

2023 с. Тула куоракка ыытыллыбыт Бүтүн Арассыыйатааҕы төрүт өбүгэ үтүө үгэһин үйэтитиигэ «Русь мастеровая» норуот маастардарын күрэҕэр анал диплому ылар чиэскэ тиксибитэ.

Софрон Егорович төрүт өбүгэ дьарыгын эдэр ыччакка тарҕатан,  утум салҕанан көлүөнэлэргэ бэриллэрин туһугар үгүс сыратын ууран, күн бүгүнүгэр диэри айымньылаахтык үлэлии сылдьар.

Сыралаах үлэтэ сыаналанан СӨ норуотун маастара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта.

 

Таатта улууһун норуотун маастардара