1987-1990 сс. Игидэй нэһилиэгин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна
Иванов Афанасий Константинович төрөөбүтэ 90 сыла
Игидэй оскуолатыгар үлэлээбит сылларым
Мин, Иванов Афанасий Константинович 1935 сыллаахха Игидэй нэһилиэгэр колхозтаах бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтүм. Аҕам Иванов Константин Яковлевич элбэх сыл устата колхозка председателинэн, сельпо председателинэн, түүлээх тутааччынан, продавеһынан үлэлээбитэ, сэттэ кылаас үөрэхтээх, партия чилиэнэ этэ.
Ийэм Сыромятникова Анна Егоровна колхозка ыанньыксытынан, кэнники сельпоҕа быстах үлэлэргэ үлэлээбитэ, 5 оҕо ийэтэ этэ. Кини Игидэй нэһилиэгин бастакы комсомолецтарыттан биирдэстэрэ.
Улахан убайым Манчаары Константинович оскуолаҕа Чөркөөххө, Харбалаахха, Боробулга математика, физкультура учууталынан уонна оҕо спортивнай оскуолатыгар директорынан үлэлээбитэ. Кини бэртээхэй спортсмен: 100, 200, 400м. сүүрүүгэ уонна национальнай көрүҥнэргэ оройуоҥҥа хас да төгүллээх чемпион этэ. Сүүрүүгэ 200м. рекорда өр кэмҥэ оройуоҥҥа тупсарыллыбатаҕа, кини 4 оҕолоох, оҕолоро бары үлэһит буолбуттара, кэргэннээхтэр, оҕолоохтор.
Балтым Татьяна Константиновна элбэх сыл устата Кэбээйигэ учууталынан, онтон 2 сыл устата сельсоветка председэтэлинэн, кэлин секретарь буолбута. 1990 сыллаахха пенсияҕа тахсыбыта, билигин детсадка иитээччинэн үлэлиир, 5 оҕолоох.
Мотрена Константиновна Ытык Күөлгэ РПО-га үлэлиир, элбэх сыл устата шоферынан үлэлээбитэ, оройоун дуобакка хас да төгүллээх чемпиона уонна Россияҕа тыа сирин дьахталларыгар чемпион буолбута.
Анна Константиновна-медүлэһит, Дьокуускайга олорор, 2 оҕолоох.
Мин Игидэй 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран, Ытык Күөл орто оскуолатыгар үөрэммитим. Бүтэрэн баран армияҕа 3 сыл сулууспалаабытым, ол кэнниттэн дойдубар колхозка, сельпоҕа үлэлээбитим уонна 1959 сыллаахха Омскай куоракка тыа хаһаайыстыбатын институтугар үөрэххэ киирбитим, 1964 с. бүтэрбитим. 1963 с. атахпын өлөрөн идэбинэн кыайан үлэлээбэтэҕим. 1965 с. биология, география учууталын курсун СГУ-га бүтэрэн 1965 с. Игидэй орто оскуолатыгар химия, биология учууталынан үлэлээбитим, үлэм кэмигэр Наукалар Сибиирдээҕи Академияларыттан махтал сурук, химия олимпиадатыгар Матаннанов Петя 2-3 миэстэни ылбытын иһин, ылбытым. 1966-1967 сс. Эмиэ олимпиадаҕа оҕолорум үчүгэйдик кыттаннар Саха Республикатын Үөрэҕин министерствотыттан 2 төгүл грамота ылбытым.
1967 с. оскуола 50 сыллаах юбилейыгар Бочуотунай грамотанан республика Үөрэҕин министерствотыттан наҕараадаламмытым.
1976 с. Хабаровскайдааҕы пединституту биохимическай факультетын бүтэрэн химия учууталын идэтин ылбытым. 1976-1977сс. Чымынаайы оскуолатыгар директорынан ананан барбытым, онно 10 сыл устата директорынан үлэлээн баран 1987 с. Игидэй орто оскуолатыгар олунньу 8 күнүгэр ананан кэлбитим. Онтон сайыныгар 1987с. бэс ыйын 22 күнүгэр сельсовет председателинэн талыллан үлэлээбитим.
Учуутал уонна директор быһыытынан үлэлиир кэммэр үс төгүл соц.куоталаһыы кыайыылаҕа диэн бэлиэнэн, норуот үөрэҕириитин туйгуна диэн бэлиэнэн, үөрэх министерствотыттан 5 төгүл Бочуотунай грамотанан, саха АССР Верховнай Советын Перезидиумун Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмытым.
Игидэй оскуолатыгар үлэлиир, үөрэнэр кэмнэрбэр бэртээхэй учууталларга үөрэммитим, ол курдук, Кузьмина Татьяна Афанасьевна-саха тыла, Егасова Зинаида Ельпидифоровна-математика, Марков Филипп Никифорович-история, Софронова Анастасия Денисовна РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх учуутала-химия, география, Кузьмин Михаил Гаврильевич-физкультура, Голиков Петр Петрович-директор, Егоров Семен Ефимович-нуучча тылыгар, Собакин Егор Иванович-завуч, Нестеров Петр Георгиевич-директор, начальнай кылааска Аргунова Елена Андреевна диэн учууталларга үөрэммиппинэн киэн туттабын. Элбэх билиилээх, киэҥ культуралаах, оҕолорго үчүгэй сыһыаннаах, бары культурнай мероприятияларга бары биирэ түмсэн, үлэҕэ-хамнаска оҕолору кытта тэҥҥэ сылдьан буккуһан үлэлииллэрэ. Тэбис-тэҥҥэ волейбол, былаах былдьаһыыта, кустар уонна кыыртар, марка, бырыычыка диэн оонньуулары оонньуурбутун тэрийэн, көҕүлээн ыыталлара. Бэртээхэй пионерскай сбордары, походтары, спортивнай күрэхтэһиилэри Елена Андреевна, Анастасия Денисовна, Михаил Гаврильевич ыыталлара. Семен Ефимович, Татьяна Афанасьевна, Ульяна Гаврильевна Аргунова бэртээхэй пьесалары туруораллара. Татьяна афанасьевна саха литературатын үөрэтэригэр айымньылары өйүттэн ааҕара биһигини сөхтөрөрө, биһиги кинини үтүктэн хоһооннору өйтөн ааҕарга дьулуһан үөрэтэрбит.
Филипп Никифорович история уруоктарын наһаа үчүгэйдик үөрэтэрэ, туттан-хаптан олох событияларга кыттыбыт курдук сананарбыт, уонна лекция, бэсиэдэ оҥорорго киниттэн элбэх оҕо уһуйуллубут буолуохтаах.
Анастасия Денисовна химия, биология уруоктарын үрдүк таһымнаахтык ыытара, бэртээхэй опыттары оҥорон көрдөрөрө, ол иһин оҕолор куруук химия уруогун кэтэһэр этибит. Ол да иһин буолуо мин химия, биология учуутала буолбутум буолуо.
Михаил Гаврильевич спортка уһуйбута, дэгиттэр идэлээх спортсменнар киниттэн иитиллэн тахсыбыттара: Барахсанов П.Е. , Матаннанов К.К., Иванов М.К., Марков П.Н., Марков П.А., Боярова М.П., Маркова А.П., Маркова А.Н. уо.д.а.
Оскуолаҕа үлэлиир кэммэр Надежда Федоровна Габышева учуутал буоларбар түстээбит, иипппит-үөрэппит киһинэн кини буолар. Уруоктарга киирэн ырытан методическай өттүнэн улахан көмөнү оҥорбута, наһаа общественнай дууһалаах, айылҕаттан ананан кэлбит учууталлар учууталлара этэ. Бары учууталлар кинини таптаан «маамабыт» диэн убаастаан ааттыыр этибит. Кини завуч быһыытынан киниэхэ тэҥнэһэр завуч суоҕа дии саныыбын, кини курдук үлэтигэр бэриниилээх, киһиэхэ тактичнайдык сыһыаннаһар, дириҥ билиилээх, методическай өттүнэн сэбилэммит завуһу билбэппин.
Маркова Елена Иннокентьевна, Марфа Семеновна, Николай Прокопьевич, Иннокентий Григорьевич бэйэлэрин идэлэрин баһылаабыт, педагогическай үлэ маастардарын кытта үлэлээбитим. Үрдүкү кылааска кинилэр үөрэппит оҕолоро үөрэххэ кыһамньылара, дьулуурдара, билиилэрэ-көрүүлэрэ үрдүк буолар этэ, самостоятельнай оҕолору ылан үөрэтэр үчүгэй этэ.
Оскуола директорынан Иван Николаевич Пахомов үлэлээбитэ, дириҥ билиилээх, ирдэбиллээх, спортивнай дууһалаах, общественник буолан ону учууталлартан ирдиирэ. Элбэх методическай семинардары оскуола иһигэр, оройуон учууталларыгар, республика учууталларыгар ыытары ситиһэрэ. Спортивнай күрэхтэһиилэргэ, олимпиадаларга бастыыр этибит.
1966-1967 сс. 9 кылаас аһыллыбыта, 1967-1968 сс. бастакы орто оскуола выпуск оҥорбута, кинилэр ортолоругар К.П.Никифоров, М.И.Маркова, М.К.Иванова, А.К.Иванова, М.Е.Максимова, И.Г.Гермогенов, П.Н.Боярова, Н.И.Пахомов, Н.Н.Кычкин уо.д.а. бааллара.
Нуучча тылын, литературатын таптыырга Пахомова А.Я., Егорова М.Е. элбэх сыраларын биэрэллэрэ. Марфа Егоровна үчүгэй үҥкүүһүт этэ, элбэхтик гастролларга барарара, оҕолору уҥкүүгэ уһуйбута.
Спортсмен оҕолор Иванов Р.Р., Максимова М.Е., Пахомов Н.И., Иванова М.К., Максимов В.Е., Гермогенов И.Г., Никифоров К.П. бастыҥ этилэр, оройуоҥҥа, республикаҕа биллэр этилэр, кинилэр бастакы выпуск оҕолоро буолан маҥнайгы суолу тэлэйбиттэрэ.
Игидэй оскуолата миэхэ үөрэххэ дьулууру, идэбин таларбар кыаҕы биэрэн олоҕум саамай үчүгэй өйдөбүллэрин биэрбитинэн, киниэхэ үйэм тухары улахан иэстээхпин.
А.К.Иванов ахтыыта, 14.04.1992 с., Дэбдиргэ (А. П. Варламова аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл матырыйаалларыттан ылылынна).
Убайбытын өрүү ахтабыт
Игидэйсиригэр-уотугар СыромятниковаАннаЕгоровна,Иванов КонстантинЯковлевич ыалбуолан,буруотаһааран,оҕотөрөтөнолоронааспыттара. Тоҕусоҕотөрөөбүтүттэнбиэһинтутанхаалбыттар. Иккиуол,үскыыс. Манчаары,Афанасий, Татьяна, Мотрена, Анна. Уолаттар оҕо эрдэхтэриттэн тэтиэнэх, бэйэлэрин кыанар буола улааппыттара.
Миигин ииппит убайым Афанасий Константинович туһунан тугу билэрбин, өйдүүрбүн ахтан ааһыам. Миигин эбэм Дьохсоҕонтон икки ыйдаахпар аҕалбыт, онтон устунан хаалан хаалбыппын. Аҕыс сааспар эбэм барахсан бу дойдуттан барбыта. Онтон ыла убайым, эдьиийдэрим тастарыгар улааппытым. Ивановтар төрдүлэригэр сүүрэн ситэн, куобаҕы быһыта тэбиэлээн өлөрөр быһый уол оҕо үөскүү сылдьан, олох эдэригэр, оҕо-уруу төрөппөккө, айаҕа табыллан өлбүт. Баспыара диэн күүстээх, эр киһилии быһыылаах дьахтар төрөөн, оҕо төрөтөн, ыал буолан ааспыт. Сыдьааннара бааллар.
Ол иһин буоллаҕа буолуо Манчаарылаах, Афанасий спортка бэйэлэрин бириэмэлэригэр кыра да буоллар суол-иис хаалларан бардахтара. Убайым армияттан кэлэн баран субуруускай сыырын Манчаарылыын икки илиилэригэр таҥнары туран баран, сүүрэн тахсаллара үһү. Уйбаан Нээстээрэп, сэрии, тыыл ветерана убайбар куруук кэлэн барара, оннук кыахтаах ыччат үөскүү илик, чугаһынан үөскүүрэ саарбах диэбитин өйдөөн хаалбыппын.
Үөрэххэ-билиигэ баҕалаах уол оскуоланы бүтэрэн баран 9 сыл кэнниттэн үөрэххэ киирбитэ. Омскайга студенныыр кэмнэригэр спортка сүрдээҕин тахсан испит эбит. Оччотооҕуга студеннарга универсиада диэн баара, гимнастикаҕа иккис миэстэ буолбутум диэн кэпсиирэ.Убайым спорт бары көрүҥэр сыһыамах этэ. Волейболга хойукка диэри оонньуура. Кини быспыт мээчигин мээнэ киһи ылбат этэ. Өссө да спортка ыраатыах киһи дойдутугар практикалана сылдьан, куобах күрэҕэр атаҕар дэҥнэнэр. Онтон саҕаланар балыыһа олоҕо. Икки сылы быһа 7 төгүл эпэрээссийэни ааһар. Ол сытан үөрэҕин бырахпат, бүтэрэр. Бу санаата күүһүн, баҕата улаханын сөҕөбүн. Хабаровскайга пединститутка киирэн, идэтин уларытан учуутал идэтин баһылыыр. Уонна кэтэхтэн 3 сыл үөрэнэн бүтэрэр. Учуутал идэтин сөбүлээн Туора Күөлгэ, Баайаҕаҕа үлэлиир. Оҕо буолан сылын өйдөөбөппүн. Игидэй оскуолатыгар химия, биология учууталынан үлэлээбитэ, кылаас салайааччыта этэ. 1976-77 сс. Чымынаайы оскуолатын дириэктэринэн ананар. Онно тиийэн 1987 сыллаахха диэри үлэлээбитэ. Икки этээстээх саҥа оскуоланы дьэндэтэн үлэҕэ киллэрбитэ. 1987 с. Игидэй оскуолатын дириэктэринэн ананар. Кини күннээҕи үлэтигэр эрэ бүтэн хаалбакка нэһилиэгин общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттара. Ол курдук төрөөбүт нэһилиэгэ чэчирии сайдарын туһугар туох баар сыратын, өйүн-санаатын түмэн үлэлиирэ. Ону сыаналаан нэһилиэгин дьоно 1987 сыллаахха Игидэй нэһилиэгин Сэбиэтин исполкомун председателинэн талбыттара.

Screenshot
Афанасий Константинович 1990 сылга дылы дьон үрдүк итэҕэлин толорон, утуйар уутун умнан туран үлэлээбитэ. Ол сылларга сэлиэнньэни тупсарыыга, сэриигэ өлбүт буойуттар ааттарын үйэтитиигэ, нэһилиэк музейын тэрийиигэ, матырыйаал хомуйуутугар үгүс өрүттээх үлэни ыыппыта. Итини тэҥэ А.Ф.Бояров үбүлүөйүн тэрийиигэ, кини балаҕан-музейын оҥорууга элбэх сыратын биэрэн үлэлээбитэ. Онтон бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. Онно даҕаны салайар талааннаах, олоххо активнай позициялаах, дьон туһугар кыһамньылаах киһини уһуннук олордубатахтара, инбэлииттэр улуустааҕы обществоларын бырабылыанньатын председателинэн быыбардаабыттара. Бу үлэтигэр көхтөөх, үлэһит дьону тулатыгар мунньан сүрдээх эйэлээх, таһаарыылаах коллектив үөскүүр. Салайааччыбын диэн биирдэ да улахамсыйбытын, тойомсуйбутун өйдөөбөппүн. Кыраҕа, кыаммакка куруук сүбэлии көмөлөһө сылдьар этэ. Нэһилиэгин дьоно билигин да үтүө тылынан ахталлар. Бу да үлэтигэр сирдэрбэтэҕэ, 1999 сылга дылы үлэлээбитэ уонна доруобуйата мөлтөөн уурайбыта.
Афанасий Константинович улууһун да, нэһилиэгин да общественнай олоҕуттан туора турбатаҕа, өрүүтүн инники сылдьара. Ол курдук солбуллубат пропогандист, уус-уран самодеятельность активнай кыттыылааҕа, олохтоох оскуола экзаменационнай комиссиятын общественнай чилиэнэ этэ. Кини общественнай корреспондент быһыытынан нэһилиэгин олоҕун-дьаһаҕын, үөрүүтүн-хомолтотун «Саха сирэ», «Таатта», «Кэскил» хаһыаттарга мэлдьи сырдатара.

Screenshot
Убайым барахсан олорбут олоҕун, бу маннык кылгас ахтыыга батарбаккын. Дьиҥнээх муударай өйдөөх саха саарына этэ. Билигин кини олоҕун, үлэтин-хамнаһын сиэннэрэ салгыыллар, аатын ааттаталлар.
Убайым ырыата
Сардаана туһунан убайым
Истиҥник даҕаны ыллыыра
Кыыс курдук кэрэҕин хоһуйан
Дьиктитик долгуйан туойара.
Хараҕар көстөрө быһыылаах
Төрөөбүт алааһын киэргэлэ
Нарыннык наскыйан, сандааран
Сардаана сибэкки нуоҕайан
Иһиллэр буолара ырыаҕа
Төрөөбүт дойдуга таптала,
Эдэр саас эргийбэт сыллара
Сардаана быыһыгар саспыта.
Билигин даҕаны иһиллэр
Ол ырыа долгутар матыыба
Сардаана барахсан санатар
Убайым иэйиилээх ырыатын…
Ахтыыбын кылгас убайбар анаабыт хоһооммунан түмүктүүбүн уонна дойдутун дьоно умнубакка ахта-саныы сылдьалларыгар сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйэн туран махталбын биллэрэбин.
Суруйдум ииппиткыыһа Саморцева Миралюба Манчаровна.
Ыам ыйа, 2023 с. Өктөм, Хаҥалас.
(«Нэһилиэги салайбыт тоҕус тойоттор» кинигэттэн ылылынна).